Τάσου Λειβαδίτη, κριτικά κείμενα

Τάσος Λειβαδίτης και Πειραιώτες συγγραφείς

    Ο Τάσος Λειβαδίτης, ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, δοκιμάστηκε σε εξορίες και φυλακίσεις, και βασανίστηκε από την ήττα των ιδεών του που με αγνό πάθος υποστήριζε. Με την ποίησή του ανανέωσε τον ρομαντισμό (σταθερός πυρήνας του έργου του), εμπλουτίζοντάς τον με στοιχεία επικά και δραματικά, και ενοφθαλμίζοντας στον κορμό του υπερρεαλιστικούς τρόπους και στοιχεία παραλόγου. Όλα τούτα, που συνυφαίνονται με υπαρξιακές εναγώνιες αναζητήσεις και υπερβατικές παραμέτρους, ενοποιούνται σε είδος μεικτό αλλά νόμιμο. Συγκέρασε το φανταστικό και το μαγικό με το ρεαλιστικό σε έναν προσωπικό μαγικό ρεαλισμό……

Γιάννης Κουβαράς,

«Τάσος Λειβαδίτης-ο ποιητής του έρωτα και της επανάστασης, της ουτοπίας και της ανθισμένης ματαιότητας», σ. 13, στην εξαιρετική σειρά «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ» της εφημερίδας «Η Καθημερινή» «Τάσος Λειβαδίτης».

    Στις 30 Οκτωβρίου, συμπληρώθηκαν 27 χρόνια από τον θάνατο ενός από τους μεγαλύτερους έλληνες μεταπολεμικούς ποιητές, του Τάσου Λειβαδίτη (Αθήνα 20/4/1922-Αθήνα 30/10/1988). Έχοντας συντάξει μια μελέτη εργογραφία-βιβλιογραφία για τον ποιητή στο περιοδικό Οδός Πανός τχ.140/4,6,2008, σήμερα στην μνήμη του, αντιγράφω στο μπλοκ τις εργασίες του ποιητή για τους Πειραιώτες ποιητές, έτσι όπως είναι δημοσιευμένες στους δύο τόμους με τις ενδεικτικές μελέτες και βιβλιογραφίες του ποιητή που εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Τον χαρισματικό αυτόν ποιητή, τον πρωτοδιάβασα στην εφημερίδα «Η Αυγή», εδώ και αρκετές δεκαετίες μετά την μεταπολίτευση, μου έκανε εντύπωση σαν έφηβος τότε, η γραφή του, σαφής και ακριβοδίκαιη, καίρια και έντιμη, μια κριτική ζεστή ματιά και ανάλυση των βιβλίων που εξέταζε και παρουσίαζε. Μικρά και ουσιαστικά κείμενα. Μου άρεσε ο τρόπος που συνομιλούσε με τα κείμενα αυτά, μου γνώριζε νέους έλληνες ποιητές και ποιήτριες, με ικανοποιούσε ο νηφάλιος στοχασμός του, οι πνευματικές του προσδοκίες, οι ενδοκειμενικές του συζητήσεις με δημιουργούς κατά πολύ μικρότερούς του ηλικιακά, οι πληροφορίες που περνούσε μέσα στα κείμενα αυτά, το απλό του ύφος, η καθημερινή του-οικεία σε εμάς-γλώσσα, οι αναφορές του, τα συγγενικά του διαβάσματα, οι συγγραφικές σφραγίδες που εξέταζε και η άδολη αγάπη του για τους δημιουργούς αυτούς. Σε πολλά του κείμενα διακρίνει κανείς τις ονειροπολήσεις του, τον βαθύ ερωτισμό του, την σεμνότητά του, που ορισμένες φορές τον «εμποδίζει», ή καλύτερα τον αποτρέπει στο να επεκταθεί και να κριτικάρει αρνητικά ένα βιβλίο που διαβάζει, αλλά και όταν το κάνει, αυτό γίνεται με μεγάλη φειδώ, με πολύ προσοχή με σιγαλό λεκτικό βηματισμό. Σίγουρα οι μελέτες και οι κριτικές του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, κινούνται-ένα μέρος των-σε μια ατμόσφαιρα θα γράφαμε αριστερή, μιας αριστερής ιδεολογίας και αγώνων της εποχής του, έτσι όπως τραγικά την έζησε και δραματικά την βίωσε με προσωπικές ταλαιπωρίες και θυσίες ο ίδιος ο ποιητής, αυτό όμως, δεν αναιρεί την ποιότητα των γραφτών του, ούτε αφαιρεί κάτι από την ακριβοδίκαιη κριτική του ματιά. Η κριτική ματιά του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, δεν έχει την απολυτότητα που έχουν άλλοι ιδεολογικά ομοϊδεάτες του μελετητές, συγγραφείς, δημοσιογράφοι ή ποιητές που ασχολήθηκαν και με την κριτική βιβλίου. Δεν έχει την εμπάθεια που πολλές φορές συναντάμε σε μελέτες αριστερών-γνήσιων και έντιμων αγωνιστών στον ατομικό τους βίο-αλλά, χαιρέκακων στις πνευματικές τους θέσεις και κρίσεις, για άλλους συγγραφείς, ή μεροληπτικούς στις σχολιαστικές τους αναφορές. Ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, υπήρξε ένας εργάτης των γραμμάτων συνεπής και ακέραιος, όπως στα μελετήματά του, το ίδιο και στις ποιητικές του καταθέσεις και στιχουργικές του επιτυχίες, παρότι αναγνωρίστηκε από όλους το ποιητικό του έργο, και οι μελοποιημένοι στίχοι του έγιναν δυναμικό ερωτικό και επαναστατικό κάλεσμα από δεκάδες χιλιάδες απλούς ανθρώπους, οι στίχοι του τραγουδιούνται και χορεύονται από τις μεγάλες μάζες,-και ας μην γνωρίζουν τον στιχουργό, ας μην έχουν διαβάσει την ποίησή του, ας μην έχουν δει την ταινία, Συνοικία το Όνειρο- ο ίδιος, στάθηκε πάντοτε στην προσωπική του ζωή, σεμνός, διακριτικός, μακριά ακόμα και από τα κόκκινα ιδεολογικά φώτα προβολής που συνηθίζονταν όπως ήταν ιστορικά αναμενόμενο, να φωτίζονται οι κόκκινοι αγωνιστές ποιητές και δημιουργοί, ατόμων που ηττήθηκαν ιδεολογικά είτε κυνηγήθηκαν, μετέπειτα από τους ιδεολογικούς τους αντιπάλους, αλλά και ορισμένες φορές και από τους ίδιους του κομματικούς συνοδοιπόρους τους. Έμεινε διακριτικά παρών και διαρκής ονειροπόλος.

Ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης, θέλω να πιστεύω, όπως και άλλοι ποιητές της γενιάς του, δεν υπήρξαν ποιητικοί σηματοδότες μόνον στην εποχή τους, αλλά εξακολουθούν να μας τέρπουν και να μας ανακουφίζουν, και πιάνοντας μας με τρυφερότητα το χέρι, ακόμα και σήμερα σε μια άκρως αντιποιητική και φονική εποχή, να μας μιλούν για μα χαμένη ουτοπία, για ένα αμαυρωμένο όνειρο, για μια ανθισμένη ματαιότητα, που ίσως είναι κρυμμένη βαθειά μέσα στο ελληνικό χώμα όπως και στην ποίησή του.

Ο Πειραιώτης ποιητής και βιβλιοκριτικός Στέλιος Γεράνης, υπήρξε προσωπικός του φίλος, και από ότι θυμάμαι, από συζητήσεις μας παλαιότερα, τον εκτιμούσε αφάνταστα, όχι μόνο εξαιτίας της ιδεολογικής τους συγγένειας, αλλά κυρίως, του σημαντικού ποιητικού του έργου, και του αριστερού ήθους του.

    Το 2005 οι εκδόσεις Καστανιώτη, στην σειρά «ΣΚΕΨΗ, ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ» που επιμελείτο ο ποιητής και συνεκδότης του περιοδικού «η λέξη» Θανάσης Θ. Νιάρχος, εξέδωσαν έναν τόμο με τίτλο Τάσος Λειβαδίτης «Έλληνες ποιητές», με πρόλογο του συναγωνιστή και φίλου του ποιητή Τίτου Πατρίκιου, και έναν κατατοπιστικό επίλογο του διευθυντή και επιμελητή της σειράς. Τα κριτικά αυτά κείμενα είχαν δημοσιευθεί την περίοδο 1978 έως 1981 στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή». Κριτικές και κείμενα που όπως ανέφεραν οριοθετούν τον χώρο που κινούνταν ο ποιητής, και μας φανερώνουν το ποιητικό του περίγραμμα και τις θέσεις του ως ποιητή, περί Ποίησης. Σαν να ήθελε ο ποιητής με το ψευδώνυμο Α. Ρόκος σαν μεταφραστής και κριτικός να ξοφλήσει τις ατομικές του οφειλές απέναντι στην ελληνική ποίηση και παγκόσμια γραμματεία, τους ανθρώπους της και τα καλλιτεχνικά ρεύματά της.

    Μέσα στις 200 σελίδες του βιβλίου παρουσιάζονται άμεσα και έμμεσα 74 εν συνόλω δημιουργοί, καταξιωμένοι και πρωτοφανέρωτοι, από αυτούς οι 14 είναι γυναίκες. Από το όχι και τόσο μικρό αυτό σύνολο των ποιητών και ποιητριών, 5 είναι από την περιοχή του Πειραιά, και είναι οι εξής:

Η ποιήτρια, μυθιστοριογράφος, δικαστικός και πολιτικός Ρούλα Κακλαμανάκη με το «Μνημείο Αγνώστου», σ. 44-45.

Η ποιήτρια Μαρία Παπαλεονάρδου, με την συλλογή «Ίχνη», σ.54-55

Ο ποιητής Νίκος Λάζαρης, με «Το δάσος των εκρήξεων», σ. 60-62

Ο ποιητής και πολιτικός Γιάννης Κακουλίδης, με το έργο «Μεσημβρινή απόπειρα», σ. 75-77

Ο ποιητής Ανδρέας Αγγελάκης, με την ποιητική του συλλογή «Η οδός Θρασυβούλου», σ. 174-176.

Ακόμα, υπάρχει και μία γυναικεία ποιητική παρουσία, αυτή της Λυδίας Αυλωνίτου(Ρωσία 26/10/1923-) που εξετάζει ο Λειβαδίτης με την συλλογή «Ρωγμές στο χώμα», η οποία συνδέθηκε με την πόλη του Πειραιά, και πρωτοπαρουσιάστηκε με την ποιητική της συλλογή «Σκιρτήματα» το 1940

Επίσης, στην ίδια σειρά των εκδόσεων το 2008, με προλόγους του στιχουργού Λευτέρη Παπαδόπουλου και του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Τάσου Λειβαδίτη «Μεγάλες Μορφές της λογοτεχνίας»-Η ζωή, η εποχή και το έργο τους, όπου εξετάζονται 12 ποιητές και μυθιστοριογράφοι, μια και ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης συνεξετάζεται μαζί με την Μαρία Πολυδούρη.

Στα μελετήματα αυτά, υπάρχει και ένα κείμενο του Τάσου Λειβαδίτη, σ. 155-174, για τον Πειραιώτη ποιητή του μεσοπολέμου Λάμπρο Πορφύρα.

Πληροφοριακά αναφέρω ότι, την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, και το βιβλίο «Μεγάλοι Ρώσοι συγγραφείς», συνοπτική απόδοση των αριστουργημάτων τους από τον Τάσο Λειβαδίτη.

    Όπως βλέπουμε, εκτός από τους στίχους ή τα ποιήματα του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη, που αναφέρονται ή μνημονεύουν τον Πειραιά ή τα περίχωρά του, υπάρχει και το σχετικό ενδιαφέρον του, για Πειραιώτες Ποιητές. Υπάρχουν και άλλες αναφορές του Λειβαδίτη σε Πειραιώτες δημιουργούς, αλλά δεν θα ήθελα να ξεστρατίσω από τον αρχικό στόχο αυτού του σημειώματος με την ευκαιρία των 27 χρόνων από την εκδημία του.

• Η ποιήτρια και νομικός Ρούλα Κακλαμανάκη, γεννήθηκε στον Πειραιά στις 17/5/1936 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 5/1/2013. Υπήρξε βουλευτής Αθηνών το 1981 και το 1989 με το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, και διετέλεσε υφυπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων την περίοδο 1981-1986 και υφυπουργός Παιδείας το 1988. Στην ποίηση παρουσιάστηκε το 1973 από τις εκδόσεις Διογένης του συγγραφέα Κώστα Κουλουφάκου με την συλλογή «Σήμερα». Από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, το 1977 εκδόθηκε και η συλλογή της «Μνημείο Αγνώστου» που παρουσιάζει ο Τάσος Λειβαδίτης.

«….Η γυναικεία αίσθηση είναι πάντοτε έντονη κι ο λυρισμός της διαρκώς υπαινίσσεται περισσότερα.

Την άνοιξη

θα ‘ναι χαρούμενα τα χελιδόνια

Να ‘χεις αλλάξει σπίτι,

προσωπείο.

Να μην ξεχάσεις την ταυτότητά σου,

τα χάλκινα καρφιά,   

το λουρί που στολίζει τη μέση σου.

…..Μια ποιήτρια αληθινή, που διαθέτει το διπλό χάρισμα της αίσθηση και του στοχασμού και που ήδη σχεδίασε το προσωπικό της ύφος. Τώρα δεν έχει παρά, από βιβλίο σε βιβλίο, να τονώνει τις γραμμές του σχεδίου της και να εναποθέτει, κάθε φορά, τα καινούργια χρώματα της πλούσιας εσωτερικής ζωής της.».

• Η ποιήτρια Μαρία Ν. Παπαλεονάρδου, γεννήθηκε στον (Πειραιά 20/9/1917-), φανερώθηκε στα ποιητικά γράμματα με την συλλογή «Φωνές στην Έρημο» το 1943, από τις εκδόσεις του τυπογραφείου Μαυρίδη. Από τις εκδόσεις Ηριδανός κυκλοφορεί η ποιητική της «Αυτοβιογραφία»(1943-1985). Η συλλογή της «Ίχνη», που σχολιάζει ο Λειβαδίτης, εκδόθηκε από τις εκδόσεις Κέδρος της Νανάς Καλιανέτση, όπως και άλλες ποιητικές συλλογές της Πειραιώτισσας δημιουργού.

«Μέσα στην αλλοφροσύνη καιρών και ανθρώπων, μέσα στον ψυχικό κατακερματισμό και στη γενική ασυνεννοησία, μοναδικό σταθερό σημείο επαφής παραμένει η τέχνη. Η ποίηση. Ακόμα κι η πιο αγχώδης, η πιο «παράλογη» ποίηση είναι στο βάθος λυτρωτική. Γιατί όπως στέκεται αντίκρυ στη Μοίρα (βαθύτερη έννοια του όρου), μια αναμέτρηση με τον εαυτό μας, που τελικά μας κάνει πιο δυνατούς. Μετά απ’ το διάβασμα ενός καλού ποιητικού βιβλίου ξέρουμε περισσότερα για τον κόσμο. Καταργείται η μοναξιά κι αρχίζει η ανθρώπινη συνομιλία.

   Αυτή τη συνομιλία συνεχίζει και συντηρεί η νέα ποιητική συλλογή της Μαρίας Παπαλεονάρδου-η καλύτερη προσφορά της μέχρι σήμερα. Αναμφισβήτητα σ’ όλα της τα βιβλία υπήρχε πάντα εκείνη η «άλλη» αίσθηση των πραγμάτων που διαφοροποιεί τον ποιητικό από οποιονδήποτε άλλο λόγο, αλλά εδώ η ποιήτρια φτάνει στα ακραία όρια της εκφραστικής της ικανότητας.

Μου δώσανε τη διεύθυνση και πήγα.

Μα ο δρόμος ήταν αδιέξοδος. Κι ούτε που υπήρχε

ο αριθμός που γύρευα…

Κι εγώ γυρνάω ακόμα και ρωτώ.

Μπορεί να λάθεψα στον αριθμό.

Μπορεί να ξέχασα το δρόμο ή την πόλη.

Μήπως, λοιπόν, όλη η ζωή μας ήταν λάθος. Μην ήταν μια απελπισμένη αναζήτηση κάποιας «διεύθυνσης» που δεν υπήρχε; Βιβλίο ωριμότητας τα ίχνη, όταν ο άνθρωπος στέκεται αντίκρυ στη Μοίρα του και ζητάει μιαν απάντηση….».

• Ο ποιητής Νίκος Λάζαρης, (Νίκαια-Πειραιάς 1947-), ένας ποιητής της γενιάς του 1970, φανερώθηκε στα γράμματα με τον κάπως υπερρεαλιστικό τίτλο «ο βυθός της γκαζόζας»1975, έκτοτε, έχει εκδώσει αρκετές ποιητικές συλλογές, όπως το θαυμάσιο από αισθητικής πλευράς βιβλίο «Ερωτογράφημα» 1981 από το λιθογραφείο του Άγγελου Ελευθερίου σε επιμέλεια του ποιητή, εκδότη και μεταφραστή Δημήτρη Καλοκύρη. Το 2007, από τις εκδόσεις Τυπωθήτω-λάλον ύδωρ, του εκδότη Γιώργου Δαρδανού, κυκλοφόρησε μια συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του με τον γενικό τίτλο «Η ένταση είναι διαρκής»-Ποιήματα 1975-2002.

Γράφει ο Λειβαδίτης: «Ήδη από την πρώτη του ποιητική συλλογή, ο βυθός της γκαζόζας, ο Νίκος Λάζαρης παρουσίαζε υπολογίσιμες αρετές, έστω και σποραδικές, που άφηναν να διαφαίνεται μια ευαισθησία οπωσδήποτε προορισμένη για την ποίηση.

    Το δάσος των εκρήξεων, τώρα, επαληθεύει αυτή την πρόγευση….. Γι’ αυτό και τα χρώματα με τα οποία συνθέτει τις «εικόνες» του είναι έντονα και σκληρά και το σχέδιό του ακανόνιστα συχνά, πάντα όμως μ’ ένα στέρεο συναισθηματικό υπόβαθρο. Η ποίησή του είναι άμεση και μεταδόσιμη, ακόμα και όταν οι ανάγκες του επιβάλλουν να χρησιμοποιήσει λέξεις που δεν έχουν φορτιστεί ακόμη από μνήμες και, γι’ αυτό δεν είναι εύκολο, φυσικά, να αναχθούν σε σύμβολα…..

    Η ποιητική γλώσσα, ακόμα και στην εποχή των πυραύλων, βαδίζει με την παλιά πατριαρχική άμαξα, όπως και όλο το ψυχολογικό εποικοδόμημα εξάλλου….

Μέσα απ’ την παγωμένη λίμνη

υψώνεται επιβλητικός ο καθρέφτης.

Μωρά κλαψουρίζουν στο υπερπέραν.

Γερόντοι σέρνονται σ’ αναπηρικά

καροτσάκια κι άλλοι με κρεμασμένους

στο πλάι τους καθετήρες.

Εναέριες νοσοκόμες ρυθμίζουν

την κυκλοφορία με πέδιλα….

Τέλος, εκεί που κατορθώνει να είναι εντελώς άχρονος και «αντικαιρικός», γίνεται θαυμαστός και παντοτινός».

• Ο ποιητής, στιχουργός, θεατρικός συγγραφέας, πολιτικός επισήμων, νομικός, πεζογράφος, κειμενογράφος και πολιτικός σχολιαστής και βραβευμένος στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης 1965 και 1972, το πολυτάλαντο και άκρως ενδιαφέρον αυτό άτομο, γεννήθηκε στον (Πειραιά στις 17 Αυγούστου του 1946-). Κείμενά του υπάρχουν διάσπαρτα σε αρκετές εφημερίδες και περιοδικά ποικίλης ύλης. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1970 με την εκτός εμπορίου ποιητική του συλλογή «Νεροβίλ», έκτοτε έχει δημοσιεύσει δεκάδες βιβλία, μερικά από τα οποία συζητήθηκαν πάρα πολύ όπως ο «Ελληνικός Θάνατος», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Περίπλους το 1996. Άλλα του βιβλία είναι: τα «Μηχανήματα Ευκρασίας» Αθήνα 1972, το «Ωραία μπλέ», εκδόσεις Επικαιρότητα 1986, «Μεσημβρινή Απόπειρα», εκδόσεις Τραμ 1978, την συγκεντρωτική έκδοση «Από τη Νεροβίλ έως τη Λούνα Λουνέρα», εκδόσεις Καστανιώτη 2002, «Τα παιδιά της βροχής» από τις εκδόσεις Νεφέλη 2007, και πολλά άλλα. Πολιτικά και κοινωνικά δραστήριος και στον χώρο του Πειραιά, ο Γιάννης Κακουλίδης, εξακολουθεί να παραμένει παρών τόσο στον πνευματικό χώρο, όσο και στις μνήμες των παλαιότερων και νεότερων Πειραιωτών, σαν ένα άτομο μορφωμένο, δημιουργικό, δημοκρατικό, με ανοιχτές αντένες ευαισθησίας και προσφοράς.

Το βιβλίο που εξετάζει ο Τάσος Λειβαδίτης είναι η «Μεσημβρινή απόπειρα», που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Τραμ του ποιητή και εκδότη Γιώργου Κάτου.

Αναφέρει στο δισέλιδο κείμενό του ο Λειβαδίτης:

«Ο Σουρεαλισμός, που υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην περιοχή της τέχνης, εμφανίστηκε με δύο αρκετά διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους ή μάλλον μεθόδους. Ή με έναν αξιολογικό συνδυασμό συνειρμών και εικόνων, που προέρχονται βέβαια απ’ την πραγματικότητα, ή με μια λογικά επεξεργασμένη κατασκευή ενός εξωλογικού ή παράλογου γεγονότος. Για να γίνω πιο σαφής και πάντα μέσα στα ελληνικά πλαίσια. Ο Εμπειρίκος με την Ενδοχώρα κινείται στην πρώτη περίπτωση, με τα Γραπτά στη δεύτερη. Ο Εγγονόπουλος στηρίζει όλο του το έργο στη δεύτερη.

    Ο Γιάννης Κακουλίδης στο πρόσφατο βιβλίο του χρησιμοποιεί και τους δύο τρόπους σ’ ένα επίπεδο κι ένα τόνο καθαρά προσωπικό.. Στα ολιγόστιχα ποιήματά του οι απροσδόκητες συζεύξεις αφήνουν τη γεύση ύλης της κατακερματισμένης σύγχρονης ζωής. Ενώ στα πιο εκτεταμένα κατορθώνει να δώσει σ’ ένα επεισόδιο εξωπραγματικό μια δομή εντελώς νομοτελειακή. (Συνήθως έτσι είναι οι εφιάλτες. Και η Δίκη του Κάφκα). Και ένα από τα καλύτερα ποιήματα της συλλογής, η «Παραβολή».

    Πρόθεση όμως και στόχος του Κακουλίδη, σαν γνήσιου ποιητή, δεν είναι να εντυπωσιάσει. Και πάντα πίσω από το παράδοξο ή το αιφνιδιαστικό υπάρχει μια αυθεντική εμπειρία, ένας πόνος, μια όραση διεισδυτική. Ιδιαίτερα χαραγμένες μέσα του είναι οι αναμνήσεις απ’ τη μετά-εμφυλιακή ατμόσφαιρα του τόπου μας-όχι με άμεσα προσωπική συμμετοχή (λόγω ηλικίας), αλλά μέσω του πατέρα του-όπως διαφαίνεται. Για ν’ αναδειχτεί ακόμα μια φορά ο καθοριστικός ρόλος της παιδικής ηλικίας, όπου καταγράφονται ανεξίτηλα τα πάντα.

-Το «Αιγαίον» αναχωρεί το τελευταίο

του ταξίδι

και το φορτίο του τσιμέντα, βερίκοκα

Δημητρακοπούλου

υπό μεταγωγήν κομμουνισταί

ολίγα αμπελόφυλλα και οι δικανικοί

του Λυσίου…

….Ο Νεοκλής έστειλε το τσεκ, παντρεύτηκε κι έπεσε για ύπνο φουμάροντας δαμάσκηνα και σοκολάτες. Φοράω τα παπούτσια μου με τα μεγάλα πέταλα και περπατώ στις μύτες κι οι ερπύστριες ξυπνάνε τη γιαγιά με έμφραγμα και οξυγόνο…

    Το κοινωνικό υπόβαθρο στην ποίηση του Κακουλίδη είναι φανερό. Κι έχει την καταγωγή του σ’ αυτές τις παιδικές μνήμες. Όπως επίσης από εκεί πετάγεται, σαν το πύον μιας πληγής, κι ο κυνισμός που θέλει να δείχνει πότε πότε….

• Για τον Πειραιώτη ποιητή και μεταφραστή της γενιάς του1970 Ανδρέα Αγγελάκη(Πειραιάς 1940-Σάββατο 18/5/1991)-που τον γνώρισα από κοντά και είχαμε συνεργαστεί, έχω γράψει αρκετές φορές και έχω σχολιάσει το έργο του. Ο Ανδρέας Αγγελάκης πρωτοπαρουσιάστηκε στον χώρο της ποίησης το 1962, με την ποιητική συλλογή «Ομιλίες του Θεού και της Θάλασσας» ένας αρκετά εύγλωττος τίτλος που υποδηλώνει κατά κάποιον τρόπο και ένα μέρος από την μετέπειτα ποιητική του εξέλιξη, χωρίς να την καθορίζει οριστικά. Η δεύτερη ποιητική του συλλογή εκδόθηκε το 1967, πέντε χρόνια μετά, και είχε τίτλο «Οι προτάσεις της αθωότητας», σχεδόν έξι χρόνια μετά, το 1963 εκδίδει την συλλογή «Το Πύον», ένας επίσης καθαρός μονολεκτικός ποιητικός σκληρός τίτλος που φανερώνει τις εσωτερικές ψυχικές διεργασίες του ποιητή και τα πρώτα ψήγματα στροφής στην μετέπειτα ποιητική του πορεία. Η τέταρτη ποιητική του συλλογή, με την οποία επέλεξε να παρουσιάσει και ο Τάσος Λειβαδίτης, στην εφημερίδα της ανανεωτικής αριστεράς «Η Αυγή», και συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο, είναι «Η Οδός Θρασυβούλου», που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Οδυσσέας του Τίτου Μυλωνόπουλου το 1984. Έκτοτε, και μέχρι τον πρόωρο θάνατό του ο Ανδρέας Αγγελάκης, εξακολούθησε να μας δίνει υπέροχους στίχους, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και με σύγχρονη θεματολογία επιλογές, σε μια γλώσσα σκληρή αλλά και τρυφερή, σε ένα ύφος κυνικό αλλά και λυρικό. Μια ποίηση που του δίνει επάξια τον τίτλο του καλύτερου ποιητή, τόσο της γενιάς του στον Πειραϊκό χώρο, αλλά και μια σημαντική και δεσπόζουσα θέση στα σύγχρονα Πειραϊκά γράμματα. Ο Ανδρέας Αγγελάκης δεν είναι ο ποιητής των ερωτικών μειονοτήτων όπως πολλοί έγραψαν μετά τον άτυχο χαμό του, αλλά μια ποιητική μονάδα ισάξια με εκείνη των Beat Αμερικανών ποιητών, στην εποχή του και στον χώρο του. Υπήρξε μια ιδιαίτερη ποιητική φωνή των Πειραϊκών γραμμάτων, που, ανεξάρτητα από την ποιητική του θεματολογία, ή εξαιτίας αυτής, τον κατέστησαν άξιο αντιπρόσωπο των νεότερων πειραιωτών ποιητών.

Σημειώνει ο Τάσος Λειβαδίτης για την συλλογή:

«Στο καινούργιο βιβλίο ο Αγγελάκης παρουσιάζεται πιο σύνθετος, πιο ολοκληρωμένος. Θέλει να αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά ποιήματα της ζωής και μάλιστα πάνω στην κίνηση και την πολυπλοκότητά τους. Έχουμε επίσης ξαναπεί ότι η γενική γραμμή πλεύσης είναι η ίδια για όλους τους ποιητές σήμερα-σε όποιο γεωγραφικό μήκος και πλάτος ανήκουν. Μόνο τα χρώματα της σημαίας παραλλάζουν. Ο προσωπικός τόνος δηλαδή. Η μοναξιά, η ασυνεννοησία, ο κατακερματισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι από τα βασικά γνωρίσματα και τους στόχους όλης της ποιητικής ψυχολογίας.

…και πια γυροφέρνεις ήρεμος,

τιποτένιος, χωρίς οργή….

γεμάτος ομίχλη, λόγια ανεξήγητα,

πυροβολισμούς….

……λένε σ’ αγαπώ κοιτάζοντας

αλλού δακρύζοντας

διηγούνται ιστορίες για τον πόλεμο

παίρνουνε τους πνιγμένους καπετάνιους αγκαλιά

βάζουνε στο μουσείο τους τα σπασμένα ματογυάλια

και μουσική απαλή για τους αυτόχειρες….

     Κάθε αληθινός δημιουργός έχει το βλέμμα του σ’ ένα κομμάτι αυτής της ζούγκλας που λέγεται σύγχρονη ζωή. Κι η συγκομιδή είναι πάντα γεμάτη απογοήτευση ή σαρκασμό, σαρκασμό ανελέητο γι αυτήν την πραγματικότητα που είμαστε κι εμείς υπεύθυνοι για τον παραλογισμό της. Που το διαπράττουν άλλοι συνειδητά κι άλλοι με την αδιαφορία και την επανάπαυσή τους. Αλλά εκείνος που πληρώνει περισσότερα είναι ο ευαίσθητος άνθρωπος-πόσω μάλλον ο ποιητής.

κοιτούσε ώρα πολλή τ’ άδεια μπουκάλια

προσπαθώντας να διαβάσει απόκρυφα μηνύματα….

….ένας φαντάρος έχασε το φίλο του

Ανεβαίνει στο φεγγάρι με ανεμόσκαλα

ψάχνει να τον βρει

δακρύζει….

κάποιος απ’ την Ακρόπολη πέφτει με το βιολί του.

….με τις ρίζες μου απλωμένες στη γη

σε μια προκατακλυσμιαία αναμονή

πριν με συντρίψει η ενοχή….

    Ο Αγγελάκης έχει ήδη διαγράψει μια αρκετά σημαντική τροχιά με τα βιβλία του. Δε μας μένει παρά να τον ακολουθήσουμε. Μας οδηγεί πάντα σε καίριες στιγμές της ποίησης.».

      Τέλος για τον Πειραιώτη Ποιητή του μεσοπολέμου, τον Ποιητή των «Σκιών» 1918, τον Δημήτρη Σύψωμο,-τον Λάμπρο Πορφύρα (Πειραιάς Άνοιξη 1879-Πειραιάς 3 Δεκεμβρίου 1932), τον Πειραιώτη ποιητή που μαζί με τον ποιητή των «Ειδυλλίων» 1931 τον Νίκο Χαντζάρα, άφησε βαθειά χαραγμένα τα ίχνη του πάνω στην Πειραϊκή γη στην εποχή του, και ο οποίος άξια μνημονεύεται σαν ο αρχηγέτης ποιητής της Φρεαττύδας, γράφει σχετικά ο Τάσος Λειβαδίτης, στο δεύτερο βιβλίο που αναφέρω πιο πάνω:

«Ο μεγάλος έρωτας του Λάμπρου Πορφύρα ήταν πάντα η θάλασσα. Κι όλη του την ζωή την πέρασε δίπλα της. Γεννήθηκε στην Χίο, σπούδασε στην Σύρο έζησε στον Πειραιά……..Ο Πειραιάς εκείνη την εποχή είναι μια πόλη που σφύζει από ζωή. Η κίνηση του λιμανιού, η βιομηχανία και ο πληθυσμός του βρίσκονται σε αδιάκοπη ανάπτυξη. Οι καμινάδες από τα εργοστάσια και τα βαπόρια γεμίζουν τον ορίζοντα. Αυτή η κίνηση με τον ορμητικό της παλμό, έχει την επίδρασή της και στην πνευματική ζωή του Πειραιά. Τυπογραφεία, βιβλιοπωλεία, εφημερίδες, περιοδικά, εκδόσεις μυθιστορημάτων, υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί ένα ταλέντο. Το 1888 παρουσιάζεται με δικό της όργανο η πρώτη συντροφιά των λογοτεχνών και των ποιητών του Πειραιά, το περιοδικό «Κυανή Επιθεώρησις». Συντάκτες του περιοδικού είναι οι Πέτρος Αποστολίδης (Παύλος Νιρβάνας), Γ. Βώκος, Αντ, Σπηλιωτόπουλος, Γ. Στρατήγης. Ανάμεσα στους συνεργάτες του συγκαταλέγεται κι ο Γρηγόριος Ξενόπουλος που στέλνει διηγήματά του απ’ τη Ζάκυνθο…. Μέχρι το 1910, ο Πειραιάς κατέχει τα σκήπτρα της πνευματικής πόλης μετά την Αθήνα. Αργότερα με τον σιδηρόδρομο ο Πειραιάς ενώθηκε στενά με την πρωτεύουσα, η φιλολογική του ζωή συγχωνεύτηκε με τη δική της……

…..Τα πιο δημιουργικά χρόνια του Λάμπρου Πορφύρα είναι η δεκαετία 1899-1909. Τότε είδαν το φως τα καλύτερα τραγούδια του, τα λυρικά, τα νοσταλγικά, τα ελεγειακά, που έφερναν κάτι καινούργιο στην ποίηση. Μαζί με τον Χατζόπουλο, τον Μαλακάση και τον Γρυπάρη, κάτω από την ηγεσία του Παλαμά, ο Πορφύρας ανήκει στην χορεία των ανανεωτών του νεοελληνικού λυρισμού. Ο Πορφύρας ο λυρικότερος απ’ όλους της γενιάς του, καινοτόμησε εσωτερικά χωρίς να σταθεί ιδιαίτερα στη μορφή. Κι αυτός είναι ο λόγος που απέκτησε τόση δημοτικότητα κι αγαπήθηκε στην εποχή του περισσότερο απ’ όλους. Η κριτική ομόφωνα τον αγκαλιάζει και τον καθιερώνει ανάμεσα στα πρώτα ταλέντα του καιρού του….

….Το 1938 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στην Φρεαττύδα. Ο ποιητής με τα μαρμάρινα μάτια του κοιτάζει τώρα  για πάντα τη θάλασσα. Κι οι περαστικοί θυμούνται τους αξέχαστους στίχους του:

Πιέ στου γιαλού τη σκοτεινή ταβέρνα το κρασί σου

σε μι’ άκρη, τώρα π’ άρχισαν ξανά τα πρωτοβρόχια,

πιε το με ναύτες και σκυφτούς ψαράδες αντικρύ σου

μ’ ανθρώπους που βασάνισε κι η θάλασσα κι η φτώχεια.

--

Πιε το η ψυχή σου αξένοιαστη τόσο πολύ να γίνει

που αν έρθ’ η μοίρα σου η κακιά να της χαμογελάσεις,

καημοί καινούργιοι αν έρθουνε μαζί σου, ας πιουν κι εκείνοι

κι αν έρθει ο Χάρος, ήσυχοι κι αυτόν να τον κεράσεις.

    Αυτά είναι τα έργα των πειραιωτών ποιητών και ποιητριών από διαφορετικές γενιές και σχολές με τις οποίες ασχολήθηκε στα κείμενά του ο Τάσος Λειβαδίτης. Τα διάφορα φιλολογικά πορτραίτα που ιχνογραφεί στο δεύτερο βιβλίο του, μας αποκαλύπτουν έναν ποιητή που μάχονταν ειρηνικά με τα κείμενα που διάβαζε και παρουσίαζε, διακρίνουμε τις θέσεις του όσον αφορά την ποίηση, τις απόψεις του για αυτήν, τον κοινωνικό του σχολιασμό, την μάλλον «σωτηριολογική» άποψη που είχε, ότι η Ποίηση μπορεί να σώσει τον Κόσμο, ή τουλάχιστον μπορεί να καταλαγιάσει τα φουρτουνιασμένα πάθη της ψυχής και τις αγριάδες της σκέψης, βλέπουμε ότι γνώριζε όχι μόνο την ποιητική συλλογή που εξέταζε, αλλά και το υπόλοιπο έργο του δημιουργού-είχε δηλαδή μια εποπτεία του συνόλου της ποιητικής του παρουσίας, σε ορισμένα του σημεία είναι ευαίσθητα ιδιοσυγκρασιακός χωρίς όμως να χάνει τον στόχο του κριτικού, υπάρχουν βιβλία που του δίνουν την αφορμή να ξεδιπλώσει τις σκέψεις του για ρεύματα της τέχνης και να διαμερισματοποιήσει εποικοδομητικά το έργο του συγγραφέα, μας μιλά για θέματα που αφορούν την ψυχολογία του ανθρώπου και ιδιαίτερα την παιδική ηλικία, για θέματα που άπτονται της ελληνικής ιστορίας κατά την περίοδο της κατοχής και μεταγενέστερα, με δυό λόγια όλες αυτές οι αθησαύριστες μέχρι την έκδοσή τους κριτικές και τα ποιητικά πορτρέτα του μεσοπολέμου αλλά και προγενέστερα χρονικά, μας αποκαλύπτουν έναν σημαντικό ποιητή, που μπορεί να μην κέρδισε το Ελληνικό Νόμπελ, κατόρθωσε όμως να μετατρέψει τον ποιητικό οίνο που εξετάζει σε ελληνικό μεθύσι της σύγχρονης ζωής μας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Σάββατο, 31 Οκτωβρίου 2015

Πειραιάς, 31/10/2015

MARTIN SHERMAN-BENT

MARTIN SHERMAN

BENT

    Εικοστή Ογδόη Οκτωβρίου σήμερα, εθνική αργία, η χώρα τιμά τους νεκρούς και τους ήρωές της του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Ίσως να μην υπάρχει Ελληνική Οικογένεια που να μην έχει αιματοβαμμένες μνήμες από εκείνη την περίοδο, να μην έχει σίγουρα φρικτές οικογενειακές εμπειρίες, δικούς της νεκρούς ή τραυματίες. Χιλιάδες τόνοι χαρτιού έχουν γραφτεί για εκείνη την πολεμική και κατοχική περίοδο, εξίσου χιλιάδες, είναι και τα φιλμ ή τα ντοκιμαντέρ, που έχουν γυριστεί και παρουσιαστεί και έχουν ως θέμα τους την εισβολή των Ιταλών Φασιστών και μετέπειτα, των Γερμανών ναζί στον Ελλαδικό χώρο. Ποιητές, συγγραφείς, διανοούμενοι, αλλά, περισσότερο, οι απλοί άνθρωποι του Λαού, κράτησαν ημερολόγια είτε από το Μέτωπο είτε από την εδώ καταστροφική παρουσία των ναζιστικών στρατευμάτων. Σημειώσεις ανώνυμες, διηγήσεις ιστορικές, αφηγήσεις φρικτών βασανιστηρίων, μαρτυρίες θανάτων και διώξεων, που υπέστησαν οι Έλληνες πατριώτες που δεν θέλησαν να υποταχθούν στον κατακτητή και αντιστάθηκαν, κρατώντας ορθό το εθνικό και πολιτικό τους φρόνημα. Σύσσωμος ο Ελληνικός Λαός αντιστάθηκε στους κατακτητές του: από την πολιτική του ηγεσία, τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, μέχρι τους φυλακισμένους ηγέτες και οπαδούς του κομμουνιστικού κόμματος Ελλάδας, που βρίσκονταν εξορία και φυλακισμένοι εξ αιτίας των ιδεολογικών τους πεποιθήσεων, και από την επίσημη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας μέχρι τους απλούς αγρότες και χωρικούς ανά την επικράτεια. Η μνήμη εκείνης της περιόδου είναι ακόμα ζωντανή μέσα στις καρδιές και συνειδήσεις των Ελλήνων, και ευτυχώς ακόμα, περνά από γενιά σε γενιά, από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους, από στόμα σε στόμα σαν εθνικό λαϊκό παραμύθι, για κάτι φρικτό που συνέβει-όχι πολλά χρόνια πριν-τόσο στην χώρα μας όσο και στην Ευρώπη, στον κόσμο ολόκληρο γενικότερα.

    Δυστυχώς, παρά την Γαλλική Επανάσταση, την Αγγλική, τον Διαφωτισμό, την Αναγέννηση, την Ουμανιστική Παιδεία, την πρόοδο της Επιστήμης και την ανάπτυξη των Κλασσικών Γραμμάτων, η Ευρωπαϊκή Ήπειρος, ήταν αυτή που δημιούργησε τους Δύο Παγκόσμιους Πολέμους, στα Ευρωπαϊκά της χώματα καλλιεργήθηκαν οι τρείς ισμοί. Ο Φασισμός, ο Ναζισμός, και ο Σοβιετικός Κομμουνισμός, και από την γηραιά ήπειρο ξεκίνησε και εξαπλώθηκε και η αποικιοκρατία, δηλαδή, η οικονομική εκμετάλλευση των άλλων ηπείρων. Η Ευρώπη του Μεσοπολέμου υπήρξε μια Ευρώπη των Δικτατοριών, των στρατιωτικών συγκρούσεων, των ποιο μισαλλόδοξων αιματοβαμμένων πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων,-όπως ήταν ο Φασισμός και ο Ναζισμός. Χώρες με μεγάλη πολιτιστική παράδοση όπως η Ιταλία, κράτη με σπουδαία μυαλά στον χώρο της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της τέχνης, της μουσικής, όπως η Γερμανία, παραδόθηκαν στα ποιο σκοτεινά δολοφονικά ένστικτά των πολιτικών τους εκπροσώπων, για ένα μεγάλο διάστημα της ιστορίας τους. Αυτοκαταστράφηκαν και ταυτόχρονα κατέστρεψαν την Ευρώπη, όσο και ένα μεγάλο μέρος της υφηλίου.

    Η μεγαλύτερη πληθυσμιακά εθνότητα που πλήρωσε το σχιζοφρενικό και δολοφονικό σχέδιο ενός παράφρονα πολιτικού και της ηγετικής του ομάδας, του Αδόλφου Χίτλερ, ήσαν οι Εβραίοι. Οι Εβραίοι, από τότε που ο αρχαίος ρωμαίος αυτοκράτορας Τίτος ισοπέδωσε την χώρα τους, τους εξόρισε σε όλη την Ευρώπη, διαλύοντας τις οικογένειές τους, δεν έμειναν μόνο ανέστιοι για εκατοντάδες χρόνια, αλλά ήσαν, κατά μεγάλα ιστορικά διαστήματα, ο αποδιοπομπαίος εθνικός τράγος, για τους ευρωπαίους δικτάτορες αλλά και πολιτικούς ή θρησκευτικούς κυβερνήτες. Θεωρώ, ότι εμείς οι έλληνες από την μια και οι εβραίοι από την άλλη, ήμαστε οι δύο μικροί «ανάδελφοι» λαοί της μεσογειακής λεκάνης, που παρά τον μικρό πληθυσμιακά αριθμό των κατοίκων τους, έχουν προσφέρει τόσα πολλά στην ανθρωπότητα, στον χώρο της τέχνης, του πνεύματος του πολιτισμού, χωρίς να μηδενίζω ασφαλώς, την τεράστια προσφορά και των άλλων πλούσιων και ανεπτυγμένων λαών της μεσογειακής λεκάνης και της Ευρωπαϊκής Ηπείρου συνολικά.

    Το Εβραϊκό Έθνος, πλήρωσε το μεγαλύτερο τίμημα σε νεκρούς στην ιστορία της ανθρωπότητας, από τους ναζί, κατά την διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Το Ολοκαύτωμα, δημιουργήθηκε μόνο για αυτούς, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης φτιάχτηκαν για να εξοντώσουν στους θαλάμους των αερίων τα εκατομμύρια των Εβραίων, μεγάλο και ασήκωτο το τίμημα ζωής που πλήρωσε το Εβραϊκό Έθνος την περίοδο εκείνη. Μαζί με τους Εβραίους, επίσης, εξοντώθηκαν, βασανίστηκαν, και υπέστησαν δεκάδες ταλαιπωρίες και εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες και κάτοικοι των άλλων ευρωπαϊκών χωρών που υπερασπίστηκαν την πατρίδα τους κατά την πολεμική εισβολή της χώρας τους από τους Γερμανούς ναζιστές. Οι Έλληνες επίσης, δεν υποτάχθηκαν και πλήρωσαν και εκείνοι βαρύ τίμημα, οι Ισπανοί, οι Γάλλοι, οι τότε Σοβιετικοί Ρώσοι, οι Άγγλοι, οι Βέλγοι, οι Ολλανδοί και μια σειρά άλλων κρατών που αντιστάθηκαν με σθένος και υπερηφάνεια στην πολεμική αυτή λαίλαπα των Γερμανών ναζί.

    Κάθε αντίπαλος των ναζί, κάθε άτομο με πολιτική γνώμη, διαφορετική κοινωνική κρίση, θέση μη συμβατή προς τα δικά τους ιδεώδη, αντίθετο ιδεολογικά, με ομοφυλόφιλη ερωτική επιλογή ζωής, (ακόμα και Γερμανοί πολίτες), άτομα που δεν άνηκαν στην Άρια Φυλή, και ήταν αντίθετα προς την κυρίαρχη μιλιταριστική θέση των ναζί και των απόψεών τους περί Άριας Φυλής, έπρεπε να εξοντωθεί, να χαθεί από προσώπου γης, να εξαφανιστούν τα ίχνη του, είτε αυτά κατοικούσαν μέσα στα όρια του γερμανικού εδάφους είτε κατοικούσαν στις άλλες χώρες που στρατιωτικά κατακτούσαν, και να καταστραφεί η όποια πνευματική και καλλιτεχνική τους δημιουργία. Ο Φασισμός, ο Ναζισμός αλλά δυστυχώς και ο Σοβιετικός Κομμουνισμός, δεν άφησαν στο ιστορικό τους πέρασμα, παρά μόνο ανθρώπινα πτώματα, διώξεις ιδεολογικών τους αντιπάλων, εξορίες χιλιάδων πολιτών διαφορετικά σκεπτόμενων, βασανιστήρια των πολιτικών τους αντιφρονούντων, εκατόμβες νεκρών.

    Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, οι Εβραίοι κατάδικοι φορούσαν το παράσημο θανάτου τους το κίτρινο τρίγωνο, το άστρο του Δαυίδ, υπήρχαν όμως, και  μια σειρά άλλων συν-κρατούμενων από άλλες πληθυσμιακές ομάδες. Το παράσημο του θανάτου τους, φορούσαν και οι πολιτικοί κρατούμενοι που ήταν το κόκκινο τρίγωνο. Το παράσημο του θανάτου τους φορούσαν επίσης οι ποινικοί κρατούμενοι και ήταν το πράσινο τρίγωνο. Το δικό τους παράσημο θανάτου, φορούσε και μια άλλη κατηγορία κρατουμένων που κυνηγήθηκε από τους ναζί εγκληματίες, στάλθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανατώθηκε, ήταν οι Ομοφυλόφιλοι. Οι γνωστοί ως άντρες με το ροζ τρίγωνο στο πέτο.

    Ιστορικά γνωρίζουμε πλέον ότι, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν θανατώθηκαν μόνο τα εκατομμύρια των Εβραίων, οι εκατοντάδες πατριώτες αντιστασιακοί από τις εμπόλεμες χώρες, αλλά και οι αθίγγανοι, οι πολικοί γερμανοί αντίπαλοι, οι ποινικοί, οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, οι άνθρωποι χωρίς όραση, τα δυσκίνητα άτομα, τα άτομα που υπέφεραν από διάφορες ψυχικές ασθένειες, οι ομοφυλόφιλοι άντρες κυρίως αλλά και γυναίκες, και μια σειρά άλλων μειονοτήτων, που αποτελούσαν τα

«κοινωνικά σκουπίδια» για τους «καθαρούς» της Γερμανικής φυλής και της ιδεολογίας των ναζί, αυτών που μελετούσαν  Νυμπελούγκεν και άκουγαν την μουσική του Ρ. Βάγκνερ, ενώ έκαιγαν στις μεγάλες πλατείες τα βιβλία του Γερμανού Τόμας Μαν, του Αυστριακού Στέφαν Τσβάιχ, το Συμπόσιο του Πλάτωνα και άλλους αρχαίους και σύγχρονους συγγραφείς. Στα κρεματόρια δεν έστελναν μόνο ανθρώπους αλλά και έργα του παγκόσμιου πολιτισμού.

    Πάνε χρόνια τώρα, που μία από τις πολλές φορές που επισκέφτηκα το Άγιο Όρος, έμεινα σε σπίτι τότε φίλων στην Θεσσαλονίκη. Σε μία από τις επισκέψεις μου, ζήτησα να με πάνε και σε μια Εβραϊκή Στοά. Αγαπημένοι φίλοι με πήγαν,-στο κέντρο της Θεσσαλονίκης-όπου εκεί για πρώτη φορά συνάντησα και συνομίλησα με εβραίο ραβίνο. Ήταν η δεύτερη φορά που συναντούσα άτομο εβραϊκής καταγωγής στην ζωή μου, η πρώτη ήταν, όταν έφηβος-τότε-φιλοξενήθηκα σε σπίτι γνωστών μου στην Γαλλία. Τότε, ανάμεσα στις άλλες πάμπολλες ερωτικές τρελίτσες που σαν δραστήριος και περίεργος ωραίος ενήλιξ νέος  έκανα, γνώρισα έναν πανέμορφο και αρκετά μορφωμένο εβραίο, που περάσαμε μαζί, μερικές θέλω να πιστεύω και από τις δύο πλευρές, αξέχαστες προσωπικές στιγμές. Αλλά αυτά είναι οι μνήμες-πόροι αναπνοής του σώματος, που σου δίνουν την δυνατότητα να αναπνέεις μεταγενέστερα, καθώς το σώμα γέρνει και γερνά, κυρτώνοντας μαζί του και τα ερωτικά του πάθη. Και μένει μόνο η γλυκειά και τρυφερή ατομική σου ανάμνηση, μαζί με το ποίημα του Νίκου Καββαδία

Αυτό λοιπόν το ωραίο εβραιόπουλο, που ηλικιακά ήταν τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερό μου, στις συζητήσεις που κάναμε κατά την διάρκεια της γνωριμίας μας, μου πρωτομίλησε για τους «άντρες με τα ροζ τρίγωνα», τους ομοφυλόφιλους δηλαδή που οι ναζί εγκληματίες φυλάκισαν και εξόντωσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης την εποχή του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Θυμάμαι ακόμα, καθώς με ρωτούσε για την αντιμετώπιση των ομοφυλόφιλων από την ελληνική πολιτεία την εποχή εκείνη, μου ανέφερε ότι σπούδαζε στην Γαλλία, και ότι δεν θα ξαναγύριζε στο κράτος του Ισραήλ, γιατί τότε, τέλη δεκαετίας του 1970, αρχές της δεκαετίας του 1980, οι ομοφυλόφιλοι στην χώρα του περνούσαν δύσκολες στιγμές από τους σκληροπυρηνικούς εβραίους.

    Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν επισκέφτηκα την Εβραϊκή Συναγωγή, ξανασυνάντησα άτομο με εβραική καταγωγή, που ήταν όμως έλληνας κάτοικος της Θεσσαλονίκης. Φιλόξενα άτομα, με δέχτηκαν πρόσχαρα και διεξήγαγα μια εποικοδομητική συζήτηση μαζί τους. Μάλιστα, όταν τους ζήτησα να μου που αν υπήρχαν ποιήματα του εβραίου ποιητή και μεταφραστή Γιοζέφ Ελιά, με μεγάλη προθυμία μου προσέφεραν έναν τόμο με τα ποιήματα και τις μεταφράσεις του και μια ιστορία της εβραικής λογοτεχνίας που μέχρι πρόσφατα είχα στην κατοχή μου.

    Οι συζητήσεις που είχα κάνει με τον ωραίο νέο από το Ισραήλ στην Γαλλία, είχαν εντυπωθεί στο μυαλό μου, και ζητούσαν την κατάλληλη στιγμή για να οργανωθούν και να τεκμηριωθούν. Την περίοδο εκείνη, είχε ιδρυθεί το ΑΚΟΕ, είχε εκδοθεί το περιοδικό ΑΜΦΙ, το περιοδικό λάμδα, και μια σειρά άλλων ομοφυλόφιλων και μη περιοδικών, που αναφέρονταν στον διαρκή αγώνα των ομοφυλόφιλων για ελεύθερη ερωτική ζωή ισότιμη με εκείνη των ετεροφυλόφιλων και προσωπική ελεύθερη διαχείριση των σωματικών τους αναγκών. Εκτός από την έκδοση περιοδικών και βιβλίων που την εποχή εκείνη εκδόθηκαν στον ελληνικό χώρο, και τις διάφορες κοινωνικές και πολιτικές ζυμώσεις και πορείες, καθώς η ελληνική κοινωνία άλλαζε αργά και σταθερά, ο κινηματογράφος ασχολήθηκε πιο συστηματικά με το θέμα, αλλά και το θέατρο δεν έμεινε αδιάφορο. Άρχισαν να ανεβαίνουν στις ελληνικές σκηνές παραστάσεις με παρόμοιο θέμα, έλληνες συγγραφείς να γράφουν έργα και καταξιωμένοι ηθοποιοί να υποδύονται σοβαρούς ομοφυλόφιλους ρόλους, πέρα από αυτούς που είχαμε συνηθίσει στην επιθεώρηση, ή στην ενδιάμεση κατάσταση όπως είταν το έργο «Το Κλουβί με τις τρελές» που είχε υποδυθεί ο αξέχαστος Σωτήρης Μουστάκας. Ενδεικτικά αναφέρω ορισμένα ελληνικά και ξένα έργα, που πάνω κάτω παραστάθηκαν εκείνη την χρονική περίοδο: «Τη χοντρή μας φίλη» του Τσάρλς Λώρενς, τον «Λάκκο της Αμαρτίας» του Γιώργου Μανιώτη, η «Η Δικιά μας» των Ρόυ Κλάρκ και Σαμ Μπόμπρικ, η «Ερωτική Τριλογία» του Χάρβευ Φέρστιν και άλλα έργα που με το καστ των ηθοποιών και την κατάλληλη σκηνοθεσία, γνώρισαν στο ευρύ θεατρικό κοινό το θέμα και τα προβλήματά του, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην ελλάδα.

    Ο Μάρτιν Σέρμαν(Martin Sherman), Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος δηλωμένος ομοφυλόφιλος και εβραίος, γεννήθηκε στο Νιού Τζέρσεϋ της Φιλαδέλφειας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής,(1938-) σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και την περίοδο 1976-1977 υπήρξε “Resident” συγγραφέας στο «Playwrights Horizons” της Νέας Υόρκης, υπήρξε μέλος του “Ensemble Studio Theatre”. Τα θεατρικά του έργα παρουσιάστηκαν σε θέατρα εκτός Μπροντγουαίη και σε θέατρα ρεπερτορίου της Αμερικής και της Ευρώπης. Ανάμεσα σε άλλα έργα του περιλαμβάνονται τα: «Next Year in Jerusalem, The Night before Paris, Cracks, Passing By και το Rio Grande. Ανάμεσα στις άλλες θεατρικές του ασχολίες, έγραψε και το έργο με τίτλο Movements, για την τηλεόραση του BBC. Όπως αναφέρονται στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης του θεατρικού του έργου «ΜΠΕΝΤ».

    Το σημαντικό αυτό θεατρικό έργο του Μάρτιν Σέρμαν, που διαβάστηκε για πρώτη φορά από σκηνής το 1978 στην αίθουσα «Ευγένιος Ο’ Νηλ» στο Κοννέκτικατ,  μεταφράστηκε από τον σκηνοθέτη Γιώργο Θεοδοσιάδη, και εκδόθηκε σε βιβλίο τον Οκτώβρη του 1980 από τις εκδόσεις «αμοργός», η κεντρική του διάθεση γίνονταν από το Βιβλιοπωλείο «ΑΙΟΛΟΣ».

     Το βιβλίο περιέχει: το έργο σελίδες 27 έως 105,

μικρό πληροφοριακό ιστορικό της πρώτης του παγκόσμιας πρεμιέρας 3 Μαΐου 1979 στο Λονδίνο στο Royal Court Theatre, με τους Ian Mc Kellen ως Max, Tom Bell ως Horst, Jeff Rawle ως Ρούντυ, Terence Shffolk ως Βολφ, Ken Shorter ως Γκρέτα, Richard Gale ως θείος Φρέντυ, John Francis ως λοχαγός των Ες-Ες και Roger Dean ως δεκανέα, Haydn Wood, Jeremy Arnold, Peter Cellier, ως πρώτος, δεύτερος, τρίτος αξιωματικός αντίστοιχα, σ. 9,

στις σελίδες 10 έως 12 υπάρχουν ασπρόμαυρες φωτογραφίες από την παράσταση.

στις σελίδες 13 έως 15 υπάρχουν φωτογραφίες από την παράσταση του “BENT”, στην πρώτη παράσταση 2/12/1979 στην Νέα Υόρκη στο θέατρο New Apollo Theatre, με τον γνωστό ηθοποιό Richard Gere ως Μαξ, David Marshall Grant ως Ρούντυ, James Remar ως Βολφ, David Dukes ως Χορστ, Gregory Salata ως Γκρέτα, George Hall ως θείος Φρέντυ, Ron Randell ως λοχαγός των Ες-Ες, και Kai Wulff, Davies Davies and John Snyder ως γερμανοί αξιωματικοί των Ες-Ες.

Στην σελίδα 16 αναφέρονται οι συντελεστές της ελληνικής παράστασης του έργου:

ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Γιώργος Θεοδοσιάδης

Σκηνικά-Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας

Μουσική: Γιάννης Σπανός

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

(με τη σειρά που εμφανίζονται)

ΜΑΞ: Γιάννης Φέρτης

ΡΟΥΝΤΥ: Αλέξανδρος Αντωνόπουλος

ΒΟΛΦ: Παναγιώτης Ζαγανιάρης

ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ: Γιώργος Μιχαλάκης

2^ος ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ: Δημήτρης Αρώνης

ΓΚΡΕΤΑ: Αλέξης Γεωργίου

ΘΕΙΟΣ ΦΡΕΝΤΥ: Γιώργος Μοσχίδης

3^ος ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ: Γιάννης Βουγιουκλής

ΧΟΡΣΤ: Πέτρος Φυσσούν

ΚΑΠΟ: Δημήτρης Αρώνης

ΔΕΚΑΝΕΑΣ: Νίκος Τσιλούνης

ΛΟΧΑΓΟΣ ΤΩΝ ΕΣ-ΕΣ: Γιώργος Μοσχίδης

    Στην Ελλάδα το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα από το θίασο του Γιάννη Φέρτη στο θέατρο «Αθηνά» στις 23 Οκτωβρίου 1980.

Στις σελίδες 17-20 υπάρχουν ασπρόμαυρες φωτογραφίες από την ελληνική παράσταση.

Στις σελίδες 21 έως 25, δημοσιεύεται ένα χρονολογικό χρονικό για:

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΤΑΔΙΩΞΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

1871

Ο βασιλιάς Βίλχελμ, δημιουργός του Β΄ Ράϊχ υιοθετεί τον Βαυαρικό Κώδικα. Το άρθρο 175 αυτού του Κώδικα αναφέρει «ασελγής και αφύσικη συμπεριφορά, τιμωρείται με φυλάκιση μιας ημέρας έως πέντε χρόνια».

1897

Οι Άντολφ Μπράντ, Μάγκνους Χίρτσφελντ και Μαξ Σπόχρ ιδρύουν τον πρώτο οργανισμό για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων με την ονομασία «Επιστημονική Ανθρωπιστική Επιτροπή»

1898

Υποβλήθηκε στο Ράιχσταγ αίτηση με 900 υπογραφές για την ανάκληση του άρθρου 175 του Βαυαρικού Κώδικα. Η αίτηση απορρίφθηκε. Στα επόμενα δέκα χρόνια υποβλήθηκαν, μάταια, κι άλλες αιτήσεις.

1910

Η Κυβέρνηση υπέβαλε πρόταση να τεθεί εκτός νόμου ο «Λεσβιακός έρωτας». Η πρόταση αυτού του νομοσχεδίου δεν έγινε δεκτή.

1919

Ο Μάγκνους Χίρτσφελντ (Εβραίος και ομοφυλόφιλος) δέχτηκε στο Μόναχο επίθεση από ομάδα αντισημιτών. Αργότερα, τον ίδιο χρόνο, δέχτηκε επίθεση από τους Ναζί και αφέθηκε στο πεζοδρόμιο με κάταγμα στο κρανίο.

1921

Ο Μπρούνο Μάτουζεκ άνοιξε στο Βερολίνο το θέατρο «ΕΡΩΣ» (EROS). Ήταν το πρώτο θέατρο που παρουσίαζε και ομοφυλοφιλικά θέματα. Τον ίδιο καιρό πρωτοεμφανίστηκε και η παραστρατιωτική οργάνωση των Ναζί τάγματα εφόδου.

1923

Στη Βιέννη παρουσιάζεται η ταινία του Μάγκνους Χίρτσφελντ με τίτλο «Διαφορετικός από τους άλλους». Οι φασίστες πυροβόλησαν και τραυμάτισαν αρκετούς θεατές που παρακολουθούσαν την πρώτη ταινία με θέμα ομοφυλόφιλους.

1925

Επανάσταση του «Εθνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος των Εργατών» (επίσημος τίτλος του Κόμματος των Ναζί). Το καλοκαίρι του 1925 γίνεται η συγκρότηση των πρώτων Μονάδων των Ες-Ες. Ο Έρνστ Ρέμ, ένας από τους πιο βασικούς συμβούλους του Χίτλερ (και ομοφυλόφιλος) κατηγόρησε ένα 17χρονο «γνωστό του» ότι τον λήστεψε σπίτι του τα χαράματα.

1928

Στις 14 Μαίου 1928 το Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα ανακοίνωσε τις επίσημες απόψεις του πάνω στο θέμα της ομοφυλοφιλίας: «…Δεν είναι απαραίτητο εσείς ή εγώ να ζούμε, αλλά είναι απαραίτητο να ζήσει ο γερμανικός λαός. Και θα ζήσει, μόνο αν μπορεί να πολεμήσει, γιατί ζωή σημαίνει μάχη. Μπορεί δε να πολεμήσει, μόνο αν διατηρήσει τον ανδρισμό του. Θα διατηρήσει τον ανδρισμό του, αν εξασκείται συστηματικά, όχι μόνο ψυχικά και σωματικά, αλλά και στα ερωτικά θέματα. Ελεύθερος έρωτας, και κυρίως παρεκτροπές, σημαίνουν έλλειψη πειθαρχίας. Γι’ αυτό και τον αποκόπτουμε, όπως αποκόπτουμε κάθε τι που βλάπτει το λαό μας. Ένας που θα σκεφτόταν έστω, ομοφυλοφιλικό έρωτα, θα ήταν εχθρός μας…»

Την ίδια εποχή: Η Επιτροπή του Ράιχσταγ με ψήφους 15 υπέρ και 13 κατά, ενέκρινε τον Αναθεωρητικό Ποινικό Κώδικα, που αναθεωρούσε διατάξεις σχετικές με την ομοφυλοφιλία κλπ…

1929

Το Χρηματιστήριο καταρρέει. Ο Αναθεωρητικός Ποινικός Κώδικας αποσύρθηκε πριν τεθεί καν σ’ εφαρμογή. Οι Ναζί προχωρούν σαρωτικά προς την εξουσία.

1930

Ο Έρνστ Ρεμ έγινε αρχηγός των Ταγμάτων Εφόδου.

1933

Γενάρης: Ο Χίτλερ γίνεται Καγκελάριος του Γ΄ Ράϊχ.

Μάρτης: Ιδρύεται το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου.

Απρίλης: Ίδρυση της Γκεστάπο. (Μυστική Κρατική Υπηρεσία Ασφαλείας). Οι Ναζί καταστρέφουν στο Βερολίνο το «Ινστιτούτο Επιστημονικής Μελέτης του Σεξ» που είχε ιδρύσει ο Μάγκνους Χίρτσφελντ.

1934

Ιούνιος:

Η ΝΥΧΤΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ

Ο Έρνστ Ρεμ δολοφονήθηκε Ο Χίτλερ εξέδωσε διαταγή να καθαιρεθούν και να απομακρυνθούν από το Στράτευμα όλοι οι ομοφυλόφιλοι. Διακόσια ηγετικά στελέχη των Ες-Ες περικυκλώθηκαν στο Βερολίνο και σφάχτηκαν.

Ιούλιος:

Ο Κούρτ Χίλλερ, που αγωνιζόταν σθεναρά για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, συνελλήφθη και στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Όρινμπουργκ.

Εγκρίθηκε Νόμος που επέτρεπε τη στείρωση των: ομοφυλόφιλων, σχιζοφρενών, επιληπτικών, ναρκομανών και… υστερικών! Επίσης αυτών που γεννήθηκαν τυφλοί ή δύσμορφοι. Για την ακρίβεια, οι ομοφυλόφιλοι είχαν και δεν είχαν υποστεί στείρωση. Ως το 1935, περίπου 56.000 άτομα είχαν υποστεί αυτή τη «θεραπεία»!

     Η δραστηριότητα του Μάγκνους Χίρτσφελντ «Επιστημονική Ανθρωπιστική Επιτροπή» που αγωνιζόταν για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων σταμάτησε και γενικά, όλες οι κινήσεις και δραστηριότητες των ομοφυλοφίλων καταπνίγηκαν.

1935

Στη επέτειο της ανόδου του Κόμματος των Ναζί στην Αρχή, το περιβόητο άρθρο 175 αναθεωρήθηκε. Προστέθηκαν δέκα ακόμη περιπτώσεις που θεωρούνται αξιόποινες. Σ’ αυτές συμπεριλαμβάνονταν: το φίλημα, το αγκάλιασμα και ακόμη: η ομοφυλοφιλική διάθεση, σκέψη και… φαντασία!!!

1936

Απόσπασμα από σχετικό λόγο του Χίμλερ: «Η άποψή μας είναι ότι: η ομοφυλοφιλία είναι αποτέλεσμα και εκδήλωση εκφυλισμού που καταστρέφει τη φυλή μας. Πρέπει να θυμηθούμε και να ακολουθήσουμε τις αρχές του NORDIC-εξόντωση του εκφυλισμού, προστατευτική επιτήρηση κλπ. Την περίοδο αυτή αρχίζει η συγκέντρωση πολιτών και ιδιαίτερα των ομοφυλοφίλων, στα διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

    Στην αρχή αυτά τα στρατόπεδα χρησίμευαν ως κέντρα συγκέντρωσης φυλάκισης. Μετά όμως από το 1940, μεταβλήθηκαν σε κέντρα εξόντωσης. Υπολογίζεται ότι 250.000-500.000, περίπου, ομοφυλόφιλοι, εξοντώθηκαν σ’ αυτά τα στρατόπεδα, Ο ακριβής αριθμός δεν είναι εξακριβωμένος, δεδομένου ότι οι Σύμμαχοι διατήρησαν το άρθρο 175 και μετά το τέλος του πολέμου.

     Ένα ΡΟΖ ΤΡΙΓΩΝΟ που έφεραν υποχρεωτικά πάνω τους οι αποφυλακισμένοι, κατά την διάρκεια του πολέμου, δεν αποκάλυπτε το συγκεκριμένο λόγο, της φυλάκισής τους. Βρίσκονταν, όμως σε συνεχή  επιτήρηση και κινδύνευαν συνεχώς να επιστρέψουν στο στρατόπεδο ή στη φυλακή. Ο σχετικός Νόμος αποσύρθηκε το… 1969. Σε αιτήσεις ενδιαφερόμενων να αποκατασταθούν ηθικά, τα δικαστήρια αποφάνθηκαν ότι: οι φυλακισθέντες ομοφυλόφιλοι θεωρούνται (σύμφωνα με την νομοθεσία που ίσχυε) ποινικοί κατάδικοι και όχι πολιτικοί. Κι έτσι, οι άνθρωποι αυτοί, δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

JIM STEAKLEY:

Το Κίνημα των ομοφυλοφίλων στη Γερμανία. Σειρά άρθρων καθώς επίσης και το άρθρο του, «Οι ομοφυλόφιλοι και το Γ΄ Ράιχ» που δημοσιεύτηκαν στο CANADA ‘S BODY POLITIC, τεύχη 9,10,11

JOHN LAURITSEN και  DAVID THOSTAD’S:

Η πρώτη κίνηση για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων 1864-1935

HANS PETER BLEUEL’S:

Σεξ και Κοινωνία στη Γερμανία των Ναζί

GERALD REITLINGER’S:

Τα Ες-Ες, άλλοθι ενός Έθνους

RUDOLPH HOESS’S:

Διοικητής του Άουσβιτς

ALBERT SPEER’S:

Μέσα στο Γ΄ Ράιχ

CHRISTOPHER INHERWOOD’ S:

Κρίστοφερ και οι όμοιοί του.

OTTO FRIEDRICH’S:

Πριν από τον κατακλυσμό

BRUNO BETTELHEIM’S:

Η εμπνευσμένη καρδιά

RICHARD GRUNBERGER’S:

Η Κοινωνική ιστορία του Γ΄ Ράιχ.

JEFFREY WEEK’S:

Βγαίνοντας έξω

HEINZ HEGIER’S:

Οι άνθρωποι με το ροζ τρίγωνο

W. I. SCOBIE’S:

Στρατόπεδα θανάτου. Δημοσιεύτηκε στο GAY SUNSHINE, τεύχος 25

Στην σελίδα 26, υπάρχει η εξής επιστολή του Μάρτιν Σέρμαν:

     Είμαι ευτυχής που τυπώνεται το «Μπεντ» στην Ελλάδα, μια χώρα και μια κουλτούρα που σέβομαι βαθύτατα. Το «ΜΠΕΝΤ» είναι πάνω από όλα, μια ιστορία αγάπης και εντιμότητας απέναντι στον εαυτό μας, αναφέρεται όμως, επίσης, στην καταπίεση μιας μειονότητας.

    Η πιθανότητα μιας ανάλογης καταπίεσης που υπάρχει στο σύγχρονο κόσμο δεν έχει απομακρυνθεί υπάρχουν τέτοια σημάδια σ’ αυτή τη χώρα σήμερα. Χαιρετίζω, συνεπώς, το κουράγιο του εκδότη και των συντελεστών αυτού του έργου.

ΜΑΡΤΙΝ ΣΕΡΜΑΝ, Αθήνα 25/10/1980

Το έργο αποτελείται από δύο μέρη και έντεκα σκηνές.

Το πρώτο μέρος έχει 6 σκηνές, το δεύτερο μέρος 5.

    Την παράσταση στην εποχή της, παρακολούθησα τρείς φορές, είτε μόνος μου είτε με θεατρόφιλη παρέα, και τις τρείς φορές το θέατρο ήτανε τίγκα.

Όλοι οι συντελεστές μηδενός εξαιρουμένου, ήσαν εξαιρετικοί, καθώς και η σκηνοθεσία, τα κοστούμια και η μουσική.

Είτε ήταν το δίδυμο Γιάννης Φέρτης(τον είχα πρωτοδεί στο θέατρο, δίπλα στην Μελίνα Μερκούρη στο «Γλυκό Πουλί της Νιότης» του Τένεσσυ Ουίλλιαμς)

-Αλέξανδρος Αντωνόπουλος, ως Μαξ και Ρούντυ αντίστοιχα, δυό φίλοι και εραστές που μπλέκονται αργά και σταθερά στον ιστό της αράχνης του επερχόμενου θανάτου τους, προσπαθώντας να κρατήσουν ανοιχτούς τους κρουνούς της ανθρωπιάς τους,  με την άνοδο των ναζί στην εξουσία στην γερμανία του μεσοπολέμου, που επιδιώκουν να βρουν τρόπους για να δραπετεύσουν από το Βερολίνο.

Ο Μαξ, φανερός ομοφυλόφιλος, αστός και από πλούσια οικογένεια,-οι δικοί του τον απαρνήθηκαν όταν εκείνος αποφάσισε να κάνει φανερή την ερωτική του ιδιαιτερότητα-κάνοντας δουλειές του ποδαριού τα κουτσοκαταφέρνει οικονομικά, συζεί με τον σύντροφό του τον Ρούντυ, έναν νεότερό του σπουδαστή του χορού, σε ένα φτηνό ενοικιαζόμενο διαμέρισμα. Ο Γιάννης Φέρτης, βασισμένος στην ποιότητα του έργου και το ήθος γραφής του Μάρτιν Σέρμαν, έδωσε έναν Μαξ μακριά από ερεθιστικά πονηρά κρυφογελάκια, από δηλώσεις κορώνες υπεράσπισης των μειονοτήτων, και από δακρύβρεχτες χειρονομίες που θα σήκωναν πολύ συζήτηση, στην εποχή του έργου. Ούτως ή άλλως, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, ανεξαρτήτου φυλής, θρησκεύματος, σεξουαλικής, ή ιδεολογικής ή άλλου είδους επιλογή, έγκλειστη σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, αναμένοντας την εκτέλεσή της, είναι καταδικαστέα. Ο Ρούντυ, χορεύει στο Gay Bar της Γκρέτας, και έτσι εξοικονομεί τα προς το ζειν και των δύο. Ο Αλέξανδρος Αντωνόπουλος ερμήνευσε τον ευαίσθητο και ζηλιάρη νέο χορευτή, με μαεστρία και τέχνη, έδωσε τα εσωτερικά του αδιέξοδα με πειθώ και ξεπέρασε τις καθιερωμένες γραφικότητες του ρόλου σε στιγμές άγχους και ζηλοτυπίας. Το δίδυμο Γιάννης Φέρτης-Πέτρος Φυσσούν, στους ρόλους των Μαξ και Χορστ, που μέσα από την ιδιαίτερη-από απόσταση-ερωτική τους σχέση, αγωνίζονται να έρθουν ο ένας κοντύτερα στον άλλον, να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον καλύτερα και απελευθερωτικά, να ακουμπήσουν παρηγορητικά έστω και στιγμιαία ο ένας τον άλλον, να κατεδαφίσουν τα τείχη της μοναξιάς και απομόνωσης που τους κυκλώνουν όπως τα ηλεκτροφόρα  καλώδια του στρατοπέδου, να στήσουν γέφυρες επικοινωνίας και ανθρωπιάς, να ξεδιψάσουν έστω και για λίγο, από την σκοτεινά ελπιδοφόρα πηγή των βλεμμάτων τους, που στιγμιαία και με μεγάλο κίνδυνο για την ίδια τους την ζωή, προσπαθούν να στρέψουν συντροφικά ο ένας το βλέμμα του προς τον άλλον, για να δηλώσουν την αγάπη τους, κουβαλώντας συνεχώς πέτρες, δίπλα σε έναν λάκκο που είναι γεμάτος με τα πτώματα άλλων συγκρατούμενών τους, φυλακισμένοι και συνεχώς υπό παρακολούθηση, σε ένα από τα στρατόπεδα  συγκέντρωσης, που είχαν δημιουργήσει οι ναζί για κάθε είδους αντιφρονούντες προς το καθεστώς που είχαν με την βία επιβάλει την περίοδο εκείνη, προετοιμάζοντας το αιματοκύλισμα της ευρωπαϊκής ηπείρου, φορώντας ο ένας το Ροζ Τρίγωνο (ο Χόρστ) έχοντας αποδεχθεί την ομοφυλοφιλία του μπροστά στους βασανιστές διώκτες του ναζί, πληρώνοντας το τίμημα της προσωπικής του ελευθερίας, τόσο από τους διώκτες του όσο και από τους άλλους κρατούμενους,  (πολιτικούς, τσιγγάνους, εβραίους, ποινικούς, κλπ) και ο άλλος, το κίτρινο τρίγωνο των εβραίων, (ο Μαξ) καθώς οι ναζί σκοτώνοντας τον σύντροφό του Ρούντυ,-επειδή φορούσε γυαλιά-(άρα διανοούμενος),και εξαναγκάζοντας και τον ίδιο να συμμετάσχει στα φρυκτά του βασανιστήρια, να τον απαρνηθεί ως σύντροφο, και να κάνει έρωτα με μία γυναίκα για να αποδείξει ότι είναι άντρας στα μάτια των δημίων του, προσπαθεί να αποφύγει τον εξευτελισμό της  σεξουαλικής του ιδιαιτερότητάς, ακόμα και από τους συγκρατούμενούς του, στο θάλαμο που κοιμούνται.

Στο δίλημμα μεταξύ ζωής και θανάτου, επιβίωσης ή εκτέλεσης ο άνθρωπος επιλέγει την ζωή. Έτσι και ο Μαξ, εξαναγκάζεται να απαρνηθεί αυτόν που αγαπούσε και φρόντιζε, μια, και δεν κατόρθωσε να τον σώσει φυγαδεύοντας και τον ίδιο στο Άμστερνταμ στην Ολλανδία. Αν και γνωρίζουμε ότι είχε ζητήσει από τον θείο του Φρέντυ να του εξασφαλίσει δύο εισιτήρια για το ταξίδι διαφυγής τους. Ο Γιώργος Μοσχίδης ενσάρκωσε θεσπέσια τον θείο Φρέντυ, έναν μεσήλικα κρυφό ομοφυλόφιλο, ο οποίος κρατώντας τα κοινωνικά προσχήματα και τις κατά συνθήκη ψεύδη οικογενειακές επιταγές και κανόνες του κοινωνικώς φαίνεσθαι, επιβίωνε μέσα στο εχθρικό αυτό περιβάλλον έχοντας την κρυφή υποστήριξη της οικογένειας. Στην σχετική σχεδόν κρυφή συζήτηση που είχε με τον θείο του στο πάρκο, ο Μαξ, αρνήθηκε να παραλάβει το ένα εισιτήριο που του εξασφάλισε ο θείος του, μια και δεν θα δραπέτευε με τον σύντροφό του, πράγμα που έκανε τον θείο Φρέντυ, να κατηγορήσει τον Μαξ, ότι με την ανοικτή και προκλητική συμπεριφορά του απέναντι στο κοινωνικό κατεστημένο προκάλεσε την απομάκρυνσή του από την οικογένεια., και επιβάρυνε την εξαθλίωση της ζωής του. Ο Πέτρος Φυσσούν, χωρίς ολισθήματα επίσης γραφικότητας, χωρίς παραξενιές που ίσως σήκωνε ο ρόλος του, ερμήνευσε έναν Χόρστ με μεγάλη ευκολία και επιτυχία. Το από απόσταση ερωτικό του άγγιγμα με τον Μαξ, δόθηκε με τέτοια ψυχική δόνηση που έκανε θυμάμαι τους θεατές να ξεσπάσουν σε παρατεταμένα χειροκροτήματα. Οι τολμηρές σκηνές που για πρώτη φορά διαδραματίζονταν επί σκηνής, μια και πρώτη φορά ανεβάστηκε διεθνώς, και στην ελλάδα σχεδόν σύγχρονα με το εξωτερικό, έργο με τέτοια θεματολογία, ήσαν ερμηνευτικά άψογες από πλευράς τεχνικής, μέσα στα πλαίσια του θεατρικού παιχνιδιού και του μηνύματος που το έργο αυτό εξέπεμπε. Η Γκρέτα, που τόσο καταπληκτικά ερμηνεύτηκε από τον πρόωρα χαμένο ηθοποιό Αλέξη Γεωργίου(τον είχα απολαύσει και στον «Λάκκο της Αμαρτίας» του Γιώργου Μανιώτη), δεν ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά ένας αριβίστας άντρας που ντύνονταν γυναικεία και διατηρούσε το μπαρ αυτό για τους ομοφυλόφιλους, για να θρέψει την οικογένειά του, την περίοδο που κυκλοφορούσε στα νυχτερινά μπαρ ο ομοφυλόφιλος Έρνστ Ρεμ ο αρχηγός των ταγμάτων εφόδου, και η νυχτερινή αυτή ζωή των ανθρώπων απολάμβανε μια σχετική ελευθερία. Ο Αλέξης Γεωργίου, ήταν μαγευτικός, ισορροπούσε μεταξύ αηδίας λόγω ρόλου και τρυφερότητας, μεταξύ κυνισμού και κρυφού σπαραγμού, αδιόρατης θλίψης και γυναικείας μελαγχολίας. Ξεπέρασε τα κλισέ του ρόλου και θυμάμαι μας απογείωσε όλους. Αλλά και ο Παναγιώτης Ζαγανιάρης έδωσε έναν ποθητό Βόλφ, με την λαϊκή του φινέτσα και την μπρούτα ερωτική του διάθεση. Με αρκετή μαεστρία απέδωσε και ο Δημήτρης Αρώνης τον Κάπο. Ο σκηνοθέτης και μεταφραστής του έργου Γιώργος Θεοδοσιάδης, φιλοτέχνησε μια παράσταση σταθμός την εποχή εκείνη, που για μεγάλο χρονικό διάστημα συζητιόνταν όχι μόνο από τους επαΐοντες των θεατρικών μας πραγμάτων.

    Το έργο αυτό της απύθμενης ανθρωπιάς και τραγικότητας, αυθεντικού και ζέοντος ερωτισμού και τρυφερότητας,  

ΧΟΡΣΤ: Μπορούμε να αισθανθούμε, σ. 79

ΧΟΡΣΤ: Έγινε! Να πάει να γαμηθεί τώρα και το στρατόπεδο, και οι φρουροί, κι όλοι. Δεν μπορούν πια να μας σκοτώσουν! Κάναμε έρωτα. Υπάρχουμε! Είμαστε άνθρωποι! ΖΟΥΜΕ ΞΑΝΑ. Κάναμε έρωτα. Δεν μπορούν να μας σκοτώσουν! σ.82.

ΜΑΞ: Μαλακά… σε ζεσταίνω τρυφερά…. Στοργικά…. μη φοβάσαι… δεν κινδυνεύεις… είσαι ασφαλής…. Τώρα είσαι μαζί μου, θα σε κρατήσω εγώ γερό και ζεστό, ποτέ πιά δεν θα κρυώνεις… Όσον καιρό είσαι εδώ, όσον καιρό είσαι μαζί μου, όσο θα σε κρατώ στην αγκαλιά μου, θα είσαι γερός… δυνατός… ΘΑ ΣΑΙ ΚΑΛΑ…., σ. 93

είναι ένα έντονα πολιτικό έργο,

ΧΟΡΣΤ: Ένας από το θάλαμό μας αυτοκτόνησε.

ΜΑΞ: Κανένας τύπος «Μουσουλμάνου;»

ΧΟΡΣΤ: Όχι βέβαια! Δε σημαίνει τίποτα, ν’ αυτοκτονήσει ένας «Μουσουλμάνος». Αλλά ένας κρατούμενος, που ζει και αντιδρά, που είναι ακόμα «άνθρωπος», το να αυτοκτονήσει, σημαίνει ένα είδος διαμαρτυρίας. Και αυτό ακριβώς δεν μπορούν να ανεχτούν. Είναι μια πράξη ελεύθερης θέλησης. Εγώ βέβαια, διαφωνώ, αλλά άλλοι πιστεύουν πως αυτός είναι ένας τρόπος διαμαρτυρίας. Έτσι, λοιπόν, είμασταν τιμωρία…., σ. 83  

φανερώνει μέσα από τις ιδιαίτερες ερωτικές προσωπικές σχέσεις των δύο φίλων, τους ιδεολογικούς και κρατικούς μηχανισμούς καταπίεσης και εξόντωσης των κάθε είδους και μορφής μειονοτήτων. Η ιδεολογία του τρίτου Ράιχ, στηρίζονταν πάνω σε αυτήν την πεποίθηση. Βιολογική εξόντωση κάθε ύπαρξης που ήταν αντίθετη με την φιλοσοφία της περί καθαρότητα της Γερμανικής Φυλής.

«ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Richard Plant, που δούλεψε ως ιστορικός σύμβουλος στην παράσταση του «Μπεντ» λέει: «πολύ συχνά ομοφυλόφιλοι που είχαν χρήματα δωροδοκούσαν τους Φρουρούς στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, για να αλλάξουν το «ροζ τρίγωνο». Κι αυτό γιατί οι ομοφυλόφιλοι έκαναν τις δυσκολότερες και πιο ταπεινωτικές δουλειές, συγχρόνως οι άλλοι κρατούμενοι τους περιφρονούσαν. Εάν οι Ναζί λέει ο Plant υποψιάζονταν πως κάποιος ήταν ομοφυλόφιλος του ζητούσαν να κάνει έρωτα με μία πόρνη. Αν περνούσε την «δοκιμασία»με επιτυχία, τότε τον έβαζαν να δουλεύει σε κάποιες ελαφρότερες δουλειές. Αν όχι, του πρότειναν μια ακόμη λύση: ευνουχισμό. Αν συμφωνούσε, τον άφηναν ελεύθερο.

    Ο Plant υπολογίζει πως το 1935 φορούσαν το ροζ τρίγωνο είκοσι ως τριάντα χιλιάδες άτομα», από το πρόγραμμα της παράστασης.

    Το «ΜΠΕΝΤ», μέσα από τις ιδιαίτερες σχέσεις των ανθρώπων, και ιδιαίτερα μέσα από τις ερωτικές και συντροφικές σχέσεις των δύο ομοφυλόφιλων μας δείχνει ένα κομμάτι από τις πληγές που υπέστη το σώμα της ανθρωπότητας από την επέλαση των ναζί και των θηριωδιών τους. Μας δείχνει την εξαθλίωση της ανθρώπινης φύσης όταν επιδιώκει να ξεπεράσει το ανθρώπινο μέτρο και καταφεύγει στην Ύβρη θεωρώντας ότι ένα έθνος είναι όχι ικανότερο από κάποιο άλλο, αλλά το μόνο άξιο να επιβιώσει και να καθυποτάξει τις άλλες εθνότητες έθνος. Χωρίς ψευδαισθήσεις, δίχως ηθικά φτιασιδώματα, μακριά από προγραμματικές επί σκηνής διακηρύξεις, μειονοτικών μεγαλείων και αθωότητας, Το έργο «ΜΠΕΝΤ», του Αμερικανού Μάρτιν Σέρμαν χωρίς να μας σοκάρει ή να μας κάνει να στριφογυρίζουμε πονηρά στο κάθισμά μας, και σε αυτό συνέτεινε φυσικά και ο σκηνοθέτης, κατορθώνει να μας μιλήσει τόσο για την σωματική όσο και την ψυχική και πνευματική βία που άσκησαν οι ναζί στα θύματά τους, να μας δείξει δρόμους ανθρωπιάς και συγκατάβασης μέσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, να μας φανερώσει τους δαιδαλώδεις δρόμους της ανθρώπινης ύπαρξης, που άλλοτε γίνεται μάρτυρας και άλλοτε σαρκοβόρο θηρίο. Η δε αυτοκτονία του Μάξ πάνω στα ηλεκτροφόρα καλώδια μετά την δολοφονία του Χόρστ, νομίζω είναι μια χαρακτηριστική πράξη ηρωισμού σε έναν στρατοκρατούμενο κόσμο, που αγνόησε είτε το θείο είτε το ανθρώπινο δίκαιο, και οδήγησε έναν ολόκληρο κόσμο στον όλεθρο και την σφαγή. Μια ηθική στάση ζωής και ένα προσωπικό ήθος, μιας γενναίας θέλησης και ελεύθερης επιλογής.

Για την θεατρική παράσταση, υπάρχουν και τα εξής σημειώματα:

- Μ. Κ., περιοδικό Επίκαιρα τχ. 640/6-11-1980

  Συνέντευξη με τον Μάρτιν Σέρμαν

- Αλκ. Μαργαρίτης, εφημερίδα Τα Νέα 21/11/1980

  Θεατρική κριτική μαζί με το έργο «Μάνα… Μητέρα… Μαμά»

- Στάθης Ιω. Δρομάζος, εφημερίδα Η Καθημερινή 2/11/1980

  Μάρτιν Σέρμαν, «Μπεντ»

- Μπάμπης Κομνηνός, περιοδικό Ο Ταχυδρόμος τχ. 45/20-11-1980

  Ομοφυλόφιλοι στα στρατόπεδα του Χίτλερ. Μια παράσταση-σοκ.

- Θόδωρος Κρητικός, περιοδικό Ο Ταχυδρόμος τχ. 48/11-12-1980

   Μπεντ (θεατρική κριτική)

- Έλενα Ακρίτα, εφημερίδα Το Βήμα 26-10-1980

   Όταν αποφασίζεις να παίξεις τον ομοφυλόφιλο!

-  Α. Δ., περιοδικό Ο Ταχυδρόμος τχ. 6/5-2-1981

  «Εκατό επιτυχημένες παραστάσεις….

- Ωτοβλεψίες, εφημερίδα Τα Νέα 24/4/1981

  Έργα που προτιμάμε κατά τους ξένους…

-  περιοδικό Αντί τχ. 169/16-1-1981

   (αρνητικό σημείωμα)

Σημείωση:

1. Στην ελληνική βιβλιοαγορά από όσο γνωρίζω, δεν κυκλοφορεί άλλο θεατρικό βιβλίο του Μάρτιν Σέρμαν, ανεβάστηκε όμως από την Αντιγόνη Βαλάκου η Ρόουζ του.           

2. Στα ελληνικά, έχει εκδοθεί το 1962 από τον εκδοτικό οίκο Μαρή η εργασία του Magnus Hirschfeld, «Η Ψυχολογία της Ομοφυλοφιλίας», σε μετάφραση και πρόλογο Κ. Λ. Μεραναίου.

3. Από την σχετική βιβλιογραφία για το θέμα, στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του Χάινς Χέγκερ, «Οι Άντρες με το Ροζ τρίγωνο»-Η Μαρτυρία ενός ομοφυλόφιλου από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης 1939-1945, από τις εκδόσεις Μαύρη Λίστα  2000, σε μετάφραση από τα γερμανικά της Ρίτσας Δεκαβάλλα.

(Heinz Heger, “Die Manner mit dem Rosa Winkel, Der Bericht eines Homosexuellen uber seine KZ-Haft von 1939-1945, Merlin-Verlag, Hamburg 1972)

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Τετάρτη, 28 Οκτωβρίου 2015

Πειραιάς, 28/10/2015

Άγγελος Σικελιανός

ΑΓΓΕΛΟΣ  ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

Ο πρώτος πανηγυρικός της απελευθέρωσης

Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βόγγα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές

της Λευτεριάς ξεδιπλωθήτε στον αέρα!

    Έτσι έκραξα-είναι περισσότερα από χρόνος τώρα-πάνω από τον τάφο ενός μεγάλου μας νεκρού, προανακρούοντας τότε τα μελλούμενα Ελευθερία! Και να σήμερα, η φωνή μου που αντηχεί σα σάλπιγγα Δευτέρας Παρουσίας απάνω από νεκρούς και ζωντανούς, καλώντας σε μια μόνη Σύναξη ψυχών το Πανελλήνιο, για να του μηνύσει πως η Κοσμοϊστορική Ελευθερία που τη λαχταρούσαμε απ’ το χάραμα των 28 του Οχτώβρη του 1940 και την εχαλκέψαμε μες στη φωτιά των θριάμβων των αλβανικών βουνών και μέσα στη φωτιά των μαρτυρίων όπου βαφτίστη πέντε χρόνια τώρα ολάκαιρη η Ελλάδα, είναι πιά ουσιαστικά δική μας!

    Αδελφοί μου και αδελφές μου, όσοι την στιγμήν ετούτη είστ’ από κάτω από το χώμα της πατρίδας κι όσοι ακόμα το πατάτε ζωντανοί, κι ακόμα Εσείς πούστε μακρά την ώρα αυτή απ’ τη γη μας, όλοι κι όλες, άντρες και γυναίκες και παιδιά, όλοι οι νεκροί που κρεμαστήκατε, τουφεκιστήκατε, σφαχτήκατε, θαφτήκατε στον Άδη ζωντανοί, και Σεις μανάδες, αδελφές, αρραβωνιαστικές, ψυχές χαρακωμένες, και Σεις όσοι συγκρατάτε ολόρθη ακόμη την ψυχή και το κορμί σας, για να οργανώσετε αύριο σε νέα τρανή ζωή τον τόπο, ακούστε, ακούστε σήμερα το διάστημα που βογγάει σα χαλκός απ’ άκρη σ’ άκρη τα Ελευθέρια και τα Νικητήρια και τα Αναστάσιμα, ακούστε τα συμμαζεμένα μες σ’ αυτό το μήνυμα που κλει βαθειά του όλο το νόημα της αδάμαστης θεϊκής μαζί κι ανθρώπινης Οργής και Δικαιοσύνης!

    Ένα Πνεύμα ακατανίκητο, το πνεύμα της αθάνατης θεϊκής μαζί κι ανθρώπινης Αλήθειας, πέρασε μπροστά απ’ τους δύο «δαιμονιζομένους» που θέλησαν να κυβερνήσουνε στις μέρες μας την Ιστορία και να την μπάσουν μες στην κοίτη του απροσμέτρητου υπανθρωπισμού τους αι της τέλειας αγραμματωσύνης τους, ο ένας με το Φασισμό του, κι ο άλλος με το Ναζισμό του, ένα πνεύμα αθάνατης Αλήθειας πέρασε την τελευταία στιγμή από μπροστά τους, καθώς διάβηκε μια μέρα ο Ιησούς μπροστά απ’ τους δύο «δαιμονιζόμενους» του Ευαγγελίου, στη χώρα των Γαδαρηνών. Ακούστε:

    «Και ελθόντος του Ιησού εις το πέραν, εις την χώραν των Γαδαρηνών, απήντησαν αυτώ δύο δαιμονιζόμενοι, εκ των μνημείων εξερχόμενοι, χαλεποί λίαν, ώστε μη ισχύειν τινά πορευθείν δια της οδού εκείνης.

    Και έκραζον λέγοντες:

«Τι ημίν και Σοί; Ήλθες ώδε προ καιρού βασανίσαι ημάς;»

    Ην δε μακράν απ’ αυτών, αγέλη χοίρων πολλών βασκαμένη. Οι δε δαίμονες παρεκάλουν αυτόν λέγοντες «Ει εκβάλεις ημάς απόστειλαν ημάς εις την αγέλην των χοίρων» Και είπεν αυτοίς ή «Υπάγετε». Οι δε εξελθόντες απήλθον εις τους χοίρους και ιδού ώρμησε πάσα αγέλη των χοίρων κατά του κρημνού εις την θάλασσαν και απέθανον εν τοις ύδασιν».

    Έτσι και σήμερα το Πνεύμα της Θεϊκής κι ανθρώπινης μαζί Δικαιοσύνης, πέρασε μπροστά από το Μπενίτο Μουσολίνι κι από την Αδόλφο Χίτλερ, απ’ τους δυό «δαιμονιζομένους» ετούτους Αρχιχοίρους, πρώτα από τον έναν κι έπειτα από τον άλλο και να τώρα το κοπάδι των αμέτρητων τους χοίρων φασιστών και εθνικοσοσιαλιστών, που ροβολάει κατά γκρεμού και πνίγεται και χάνεται μαζί τους απ’ το πρόσωπο της γης.

    Ακούστε, ακούστε: Εχτυπηθήκαμε κι ο ένας κι ο άλλος στο άδειο τους κρανίο, από το πνεύμα, λέω, της Ζωής και της Αλήθειας, από την αιώνια δύναμη των Λαών! Τρέμουν τον ίσκιο τους, σκορπιούνται, η δειλία έχει ριζώσει πια στα νεύρα τους και στην καρδιά τους, ο άνεμός τους είναι ενάντιος, η κατάρα όλου του κόσμου έχει τη μέση τους ζωσμένη, η γυμνή σπάθα της Ελευθερίας αστράφτει από παντού μπροστά στα μάτια τους, και τους τυφλώνει! Φεύγουν, φεύγουν από μπρός της πανικόβλητοι όλοι, κι από τον πρώτο ως με τον τελευταίο, ροβολάνε, ροβολάνε πια για πάντα απ’ τον γκρεμό. Κατρακυλάνε όπως κατρακυλήσανε απ’ τα αλβανικά βουνά, οι ξυλένιοι στρατηγοί του Μουσολίνι, ο Πράσκα, ο Σαντού, ο Καμπαλλέρο, όπως εκατρακύλησε το χάρτινο οικοδόμημα της Αυτοκρατορίας του, όπως πέσανε και πέφτουνε στο βάραθρο οι επαγγελματίες του Χίτλερ, όταν τελειώνοντας το “ Mein Kampf “ του διακήρυττε στον κόσμο ολόκληρο, πως «ένα Κράτος, αν φροντίζει τα στελέχη του, καθώς τα φρόντιζεν εκείνος, είναι πεπρωμένο να κυριαρχήσει απάνω απ’ ολόκληρη τη γη….»

    Ποτέ ο στόμφος και ποτέ η χυδαία θεατρικότητα δεν πήρε μες σ’ ολόκληρη την Ιστορία του κόσμου ογκωδέστερες διαστάσεις, όσο στο άδειο από μυαλό και στα άδεια από κάθε νόημα λόγια του Μπενίτο Μουσολίνι!

Τι απόμεινε από όλα αυτά;

    Ένα «Βιντσερέμο» στις γωνιές των τοίχων μας, άξιο μονάχα να το πλησιάζουν και να τους δροσίζουν τα μαύρα χρώματα, σηκώνοντας το πόδι απάνω του, όταν τους αρέσει, τα σκυλιά μας!

    Και τι απόμεινε από τον «αγώνα» και τις θεωρίες του άλλου;

    Ένα οικτρό μνημείο μεγαλομανίας, λογοκοπίας και λογοκλοπίας, «άθροισμα παντοδαπόν και πανηγυρικώς μεμιγμένον» καθώς θάλεγαν οι αρχαίοι, ένα για τους αιώνες των αιώνων «προς αποφυγήν παράδειγμα» του πιο ρηχού, του πιο χυδαίου και του πιο αρριβιστικού ρομαντισμού.

    Αδελφοί μου, ξέρετε το: Η μέρα αυτή για την Ελλάδα κλείνει μέσα της το Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα και το 21 και την Αλβανία και το μαρτύριο όλων μας των πρόσφατων νεκρών για την κατάκτηση της τέλειας, της ολοκληρωτικής μας Εθνικής μαζί και Πανανθρώπινης Ελευθερίας! Ο Ασσουριακός Νεμρωδισμός, ο Μηδικός Σατραπισμός, ο πρώτος Ρωμαίκός Καισαρισμός, ο επιγονικός του ηλίθιος Φασισμός και Ιμπεριαλισμός, ο τελευταίος επιστημονικό-ρομαντικός των Ούννων Ναζισμός και Σαδισμός την ώρα τούτη είναι πια πτώματα μπροστά απ’ τα πόδια της Αιωνίας Ελλάδος, ως της Μάνας των Μανάδων του υπέρτατου οικουμενικού συγχρόνως και εθνικού μας, ολοκληρωμένου Ηρωϊσμού και Ανθρωπισμού. Από την ώρα αυτή, λοιπόν, όσοι Έλληνες, ας προχωρήσουμε στο καθαρό πεδίο των νέων που μας ξανοίγονται ευθυνών και κάπου από το φως της αβασίλευτης σημερινής χαράς μας, προς την ουσιαστική ολοκλήρωση της έννοιας της Ελευθερίας και για μας τους ίδιους και για ολόκληρο των κόσμο. Από την νέα λαϊκή μας θέληση, από τη νέα πραγματοποίηση Ισότητας και Δικαιοσύνης, κι από την υπέρτατη τους κατοχύρωση σε έργα ανώτατης πνευματικής πνοής και δημιουργίας, ας επωμισθούμε από την ώρα τούτη την υπόσχεση προς την Ελλάδα και την Ανθρωπότητα μαζί να της προσδώσουμε, αύριο-το ταχύτερο-το τέλειο, το καθολικόν Ανάστημα της. Αδελφοί μου, ημέρα τούτη είναι η μέρα της υπογραφής του νέου μας, του ολοκληρωτικού συμβολαίου με την Ιστορία.

      Ας το υπογράψουμε, την ίδια τούτην ώρα αδίσταχτα και υπεύθυνα όλοι. Ο κόσμος όλος όπου θαύμασεν ανεπιφύλαχτα τον ηρωϊσμόν μας στην ανώτερη μορφή των επικών εξορμήσεών του είναι ανάγκη και είναι χρέος μας απόλυτο να μας θαυμάσει σύντομα και για τη λαϊκή και για την ηθική κι για την ύψιστη πνευματική οργάνωση όλων ανεξαίρετα των δυνάμεών μας. Σηκωθήτε όλοι όσοι μ’ ακούτε κι ορκισθήτε το μεγάλο, τον υπέρτατο όρκο της αυριανής Δημιουργίας.

     Και τώρα: ένα γονάτισμα μπρος στους νεκρούς μας, ένας βαθύτατος και ομόψυχος χαιρετισμός προς το στρατό μας, τα βουνά, τις θάλασσες μας, τους παντού ήρωές μας, τους αντάρτες μας, τις Εαμικές και μη Εαμικές μας οργανώσεις, που σταθήκανε στο επίπεδο του ελληνικού προορισμού τους, έναν ανδρικό χαιρετισμό προς τους συμμάχους μας, έναν άλλον άνδρικό χαιρετισμό στην Εθνική Κυβέρνησή μας, και μια τελευταία στεντόρεια, όλοι μαζί, ιαχή χαράς και περηφάνειας με τους ίδιους αυτούς στίχους που πρωτάρχισε το μήνυμά μου:

«Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,

δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…

Βόγγα Παιάνα! Οι σημαίες οι φοβερές

της Λευτεριάς ξεδιπλωθήτε στον αέρα!

Σημείωση:

Το κείμενο αυτό του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, είναι η πρώτη ραδιοφωνική ομιλία της απελευθέρωσης 14 Οκτωβρίου 1944

Την ομιλία την ερανίστηκα από την εφημερίδα «Η Αυγή» 13 Οκτωβρίου 1974, με το εξής σημείωμα:

«Ο Άγγελος Σικελιανός, ένας από τους κορυφαίους ποιητές της εποχής μας, γεννήθηκε στην Λευκάδα το 1882 και πέθανε στην Αθήνα το 1951. Η ποίησή του εκφράζει ολόκληρη την εποχή της αστικής ευεξίας. Αρχαίοι μύθοι, το Βυζάντιο, ο νεοελληνικός κόσμος καθρεπτίζονται με δύναμη στους στίχους του μ’ ένα υψηλό λυρισμό και με τεράστια γλωσσοπλαστική δύναμη. Ο Σικελιανός διώχτηκε από το μεταπολεμικό κράτος για τις προοδευτικές του ιδέες και για την ολόψυχη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση».

Διατήρησα την ορθογραφία του δημοσιευμένου κειμένου, που είναι στο πολυτονικό.

Γιώργος Μπαλούρδος

Σήμερα, Τρίτη, 27 Οκτωβρίου 2015

Πειραιάς, 27/10/2015